100e48

J MBf| uaiwnn «|»% * (fil

Ibłocko / trudnościami w Ufi I osiowy wobec osób ni

niepełnosprawną.

^    —MnikHiro orgnrw*

^W^typOny wiidty p«daoogłcfrt*f

d) tworzenie systemów komunikacji alter-nolywnychj stwarzających możliwi porozumiewania się Z osobami do tej pory uznawanymi za nickomunikującc się (sys* temy Blissa. makaton. piktogramy itd.).

W związku z występowaniem różnorodnych podziałów związanych i kształtowaniem się podejść do osób niepełnosprawnych konieczne jest również przedstawienie koncepcji Władysława Dykciko oraz AmadeusE8 Krauscgo.

W. Dykcik dokonał podziału ze względu na model opiekuńczy, który ukazuje również sposób postrzegania osób niepełnosprawnych przez społeczeństwo na różnych etapach rozwoju¹. Autor wyszedł od modelu moralnego, który opiera się na dualnym postrzeganiu świata jako przestrzeni dobra wynikającego z mocy działania Boga oraz zła - Diabla. Każda odmienność czy nieprawidłowość miała swoje umocowanie czynniku zła. będącym wynikiem grzechu. Stygmatyzacja była efektem segregacyjnego, biologicznego podejścia, wynikającego z ograniczonych - w ówczesnych czasach - możliwości etiologicznego wyjaśniania występujących zjawisk, jak również braku działań pomocowych. lako kolejny został przedstawiony model charytatywnej opieki, w którym ujęto problem niepełnosprawności w duchu litości i pełnienia uczynków miłosierdzia, co jednak nie znosiło selekcji i piętnowania odmienności w funkcjonowaniu społecznym osób odbiegających od normy. Na podwalinach zachodzących zmian oraz filozofii chrześcijańskiej powstały zgromadzenia zakonne (na przykład bracia szkolni, szarytki i in.) niosące pomoc w szerokim tego słowa znaczeniu. Istotna przemiana tego modelu dotyczyła zmiany społecznego podejścia do osób niepełnosprawnych, od piętnującej (eliminującej) do świadomości odmienności i stwarzania enklaw. Model medyczny (można nazwać go naukowym) został przedstawiony jako kierunek racjonalizmu, kierujący się przede wszystkim ekonomią społecznego zapotrzebo-wanto nn przydatne osoby pełnosprawne. Noto-miast osoby niepełnosprawne, odbiegające od normy, powierzane były w dobie oświecenia pod nadzór i opiekę lekarzy, co było równoznaczne z scgrcgacyjnym system społecznym. Dopiero w modelu społecznym przywrócono status pełnoprawnego udziału osób niepełnosprawnych w życiu społecznym. Przejściu od podejścia biologicznego do humanistycznego, a w szczególności nurtowi personalistycznemu zawdzięczamy nadanie każdemu człowiekowi wymiaru samorealizacji. Umożliwione zostało zrewidowanie dotychczasowego społecznego podejścia do osób niepełnosprawnych poprzez zmianę postaw międzyludzkich oraz uświadomienie wspólnej tożsamości przy zachowaniu podmiotowego funkcjonowania osoby niepełnosprawnej. Można określić ten model jako odnalezienie podstaw funkcjonalnych społeczeństwa humanistycznego, a nie tylko humanitarnego. W tym ujęciu integracja nie jest tylko akceptacją czy tolerancją, jest również namiastką, początkiem równouprawnienia. Staje się wymiarem wyższej świadomości społecznej, gdzie antropologia personalistyczna pozwala na pełniejsze spojrzenie, na zrozumienie, kim jest dla nas człowiek.

A. Krause przedstawił problematykę funkcjonowania osób niepełnosprawnych na tle przeobrażeń społecznych, zwracając uwagę na problemy występujące na obecnym etapie przemian, przed jakimi staje pedagogika specjalna w Polsce². Z jednej strony są to zmiany polityczno-gospodarcze (transformacja ustrojowa, która wbrew oczekiwaniom społecznym się przedłuża), z drugiej zaś strony - ekonomiczna globalizacja, rozpowszechnianie się kultury masowej oraz napięcia na tle społecznym, kulturowym oraz religijnym. To powoduje zamazywanie się granic pomiędzy dostępem do dóbr społecznych (Internet przełamał bariery tak w zakresie wykonywania pracy, zakupów, jak i czerpania z dobrodziejstw kultury). Stwarza to jednak nowe wyzwania społeczne, choćby konieczność zachowania odporności na napięcia i stresy zwią-

_nC i zaspokajaniem wzrastających wymagań (częsta określanych jako „wyścig szczurów”), „robieni outsiderów (niepotrafiących odnaleźć L | nowej rzeczywistości, na przykład po hospitalizacji. wyroku czy też załamaniu nerwo-

| 20.2. Przedmiot pedagogiki

\Vraz ze zmianą podejścia do problemu osób niepełnosprawnych oraz z ewolucją systemów filozoficznych przeobrażeniu ulegała również definicja pedagogiki specjalnej. Pierwotnie starano się ją wyodrębnić na podstawie egzemplifi-kacji osób, jakimi zajmowała się dana dziedzina nauki. Ludwig von Striimpell wyodrębnił w pedagogice leczniczej cztery grupy osób z zaburzeniami: fizycznymi, psychicznymi, edukacyjnymi i upośledzeniami złożonymi. Do definicji odwołujących się do pedagogicznych podstaw nauki zaliczyć należy definicję przedstawioną przez Ottona Lipkowskiego, który ukazał pedagogikę specjalną jako teorię i praktykę wychowania jednostek upośledzonych³. Ze względu na ogólnikowość przedstawionych pojęć J. Do-roszewska zawężyla problem upośledzenia (odchylenia od normy) ze względu na wiek osób objętych pomocą oraz cel — szukanie metod od-wym), degradacja środowiska. W takim ujęciu pedagogika specjalna staje się nauką wyprzedzającą, prewencyjną. Monitorując i wskazując zagrożenia, skłania do podejmowania działań naprawczych, wspomagających czy wspierających.

specjalnej

działywania pedagogicznego, zmierzających do usuwania lub zmniejszania uszkodzeń i ich skutków⁴. Pedagogika specjalna stała się dziedziną, która zgodnie z założeniami M. Grzegorzewskiej zainteresowała się kształtowaniem osobowości wychowanka. W przypadku tej pedagogiki w sposób szczególny działania ukierunkowane są na usuwanie lub zmniejszanie konsekwencji wynikających z zaburzenia. Rozszerzeniem tych podejść były definicje Zofii Sękowskiej⁵, Aleksandry Maciarz⁶ oraz Wojciecha Gasika⁷, które wyakcentowały przede wszystkim interdyscyplinarny charakter pedagogiki specjalnej jako dziedziny nauki.

Odmienne podejście przedstawił W. Dykcik, poszerzając zakres terminologiczny działań podejmowanych przez pedagogikę specjalną wobec szerszej reprezentacji osób, bez względu na etiologię i objawy.

Zapamiętaj

Pedagogika specjalna jest „nauką szczegółową pedagogiki, a jej przedmiotem jest opieka, terapia, kształcenie i wycho- | wanie osób z odchyleniami od normy, najczęściej jednostek mniej sprawnych lub niepełnosprawnych, bez względu na rodzaj, stopień i złożoność objawów oraz przyczyny zaistniałych anomalii, zaburzeń, trudności lub ograniczeń"⁸.

1

, Por. W. Dykcik. Filozoficzna koncepcja osoby ludzkiej i wartościowania życia niepełnosprawnego człowieka szansą **ktze§o roswopi pedagogiki specjalnej, w. Wątki zaniedbane, zaniechane, nieobecne w procesie edukacji i wsparcia spolecz§ niepełnosprawnych, red. Z. Gajdzica, A. Klinik, Katowice: uś 2004.

2

A. Krause. Człowiek niepełnosprawny wobec przeobrażeń społecznych, Kraków: Impuls 2004,

3

| O. Lipkowski, Pedagogika specjalna: zarys, Warszawa 1984, s. 7.

4

" I- Doroszewska, Pedagogika specjalna. Podstawowe problemy teorii i praktyki rewalidacji poszczególnych odchyleń od normy, Wrocław - Warszawa: Ossolineum 1989, t. 2, s. 15-19.

5

   'Pedagogika specjalna jest nauką, której przedmiot stanowi rehabilitacja ludzi niepełnosprawnych w każdym wieku, przede wszystkim dzieci i młodzieży — odchylonych od normy psychofizycznej oraz resocjalizacja niedostosowanych społecznie” (Z. Sękowska, Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej, Warszawa 1998, s. 18).

6

   Pedagogika specjalna to „nauka szczegółowa pedagogiki ogólnej, której przedmiotem zainteresowania jest wychowanie i nauczanie osób niepełnosprawnych. Jest nauką interdyscyplinarną, współdziała z wieloma naukami psychologicznymi, pedagogicznymi i medycznymi. Pełni dużą rolę w rozwoju teorii i praktyki rewalidacji dzieci i młodzieży” (A. Maciarz, Dziecko niepełnosprawne. Podręczny słownik terminów, Zielona Góra: Verbum 1993, s. 50).

7

   Pedagogika specjalna, Psychopedagogiczne i medyczne studium tenninologiczne, red. |. Pańczyk, Warszawa: 1WZZ

8

1991,5.102.