104

podstaw czytania i pisania w języku łacińskim oraz elementarnych rachunków, a bardziej zaawansowane realizowały program trmum.

Pierwszych studentów Polaków na uniwersytetach zachodnioeuropejskich spotykamy w XIII w., powstają nawet - w Bolonii i Paryżu - studenckie nacje polskie. Polacy studiują filozofię, prawo i medycynę. W 1364 r. król Kazimierz Wielki ogłasza dyplom fundacyjny uniwersytetu krakowskiego. Krakowskie studium generale (szkoła powszechna) miało być ..nauk przemożnych perłą" i ..orzeźwiającym źródłem", z którego pełności mogliby ..czerpać wszyscy naukami napoić się pragnący". Miała to być wszechnica państwowa - utrzymywana z dochodów z żup solnych - przygotowująca dla kraju wykształconych administratorów i urzędników: „aby wydawała męże - głosił dyplom fundacyjny - dojrzałością rady znakomite, ozdobą cnót świetne i w różnych umiejętnościach biegłe Uniwersytet pomyślany był jako uczelnia o wszystkich wydziałach: filozoficznym, prawnym, medycznym i teologicznym, i miał być podporządkowany kanclerzowi krakowskiemu. Papież Urban V podporządkował jednak akademię biskupowi krakowskiemu i nic zezwolił na otwarcie wydziału teologicznego. Dopiero odnowiony w 1400 r. przez Władysława Jagiełłę uniwersytet zyskał wydział teologiczny.

Rola krakowskiej Alma Muter w rozwoju polskiej nauki i polskiej kultury' umysłowej była ogromna. Tacy profesorowie, jak: teologowie Mateusz z Krakowa i Paweł Włodkowic; astronom Wojciech z Brudzewa; wybitny przedstawiciel filozofii scholastycznej Michał Twaróg z Bystrzykowa; matematyk, astronom i astrolog, filozof Jan z Głogowa, matematyk, filozof i teolog Michał Wrocławczyk i inni - znani byli w całej Europie. Na wysokim poziomie stała zwłaszcza matematyka i astronomia - w szkole krakowskiej kształcił się w latach 1491-1495 Mikołaj Kopernik¹⁵.

Świadectwa przenikania do Polski ideałów wychowania rycerskiego znajdujemy w opisach życia drużyn rycerskich w licznych średniowiecznych kronikach, jak Galla Anonima, Wincentego Kadłubka, Jana Długosza i innych dzicjopisów.

Obyczaje i kulturę mieszczańską - m.in. wychowanie cechowe - przeszczepiali na grunt polski ruchliwi osadnicy zza Odry. Pierwsze organizacje cechowe powstały w XIII w. w miastach lokowanych na prawie niemieckim. Starszyzna cechowa kierowała nic tylko procesem zdobywania kwalifikacji zawodowych, ale kształtowała też solidarność i poczucie odpowiedzialności zbiorowej - organizowała spotkania towarzyskie, ćwiczenia wojskowe (każdy cech miał wyznaczony odcinek murów miejskich do obrony); cech występował też jako zbiorowość w uroczystościach religijnych, jak msze święte, procesje itp.