10 (96)

oparł cały system szkolenia dzieci i rodziców w zakresie umiejętności społecznych na uczeniu ich, jak wymyśleć alternatywne rozwiązania problemów społecznych. Zobaczymy później, że wiele osób chorych psychicznie ma trudności z wymyśleniem takich rozwiązań.

0 wiele trudniejsze problemy, wymagające ostrożnego doboru słów, obejmują udzielanie nagan, wyjaśnianie decyzji dotyczącej braku promocji kolegi, zwolnienie pracownika, przepraszanie, ale bez czynienia ustępstw, nagradzanie A bez złoszczenia B, gratulowanie zwycięzcy bez wytrącania z równowagi przegranego, radzenie sobie z bzdurnymi pytaniami padającymi z sali, czynienie wyrzutów bez narażania na szwank relacji, podawanie złych wieści lub poradzenie sobie z dzieckiem, które zostało odesłane ze szkoły do domu. Są to wszystko sytuacje, które stwarzają trudności i wymagają umiejętnego wysławiania się, popartego KNW, by uzyskać sukces.

Mowa i klasa społeczna

Akcent. Dobrze wiadomo, że w Anglii i niektórych innych krajach istnieją różnice klasowe przejawiające się w stosowanym akcencie; prawdę mówiąc, akcent jest w Anglii prawdopodobnie najsilniejszą przesłanką pozwalającą różnicować klasy społeczne. Fonetycy w swych badaniach usiłują dokładnie analizować różnice klasowe w wymowie. Trudgill (1974) przeprowadził wywiady z ludźmi w czterech dzielnicach Norwich, uważając, że ludzie tam zamieszkujący należą do różnych klas, i określił szesnaście odmienności fonetycznych. Odkryto tu poważne różnice (tab. 3.2); na przykład znacznie więcej robotników nic wymawiało końcowego ng” w working, jumping itp. Było także wiele innych różnic; na przykład osoby z klasy średniej wymawiały „a" w balii jak w stajf, ale nic jak w maths. Są także poważne różnice regionalne pomiędzy cockncyem, wymową szkocką czy innymi stylami wypowiedzi, lecz stosowanie określonego akcentu jest samo w sobie wskaźnikiem klasy społecznej.

Labov (1966) przebadał akcenty w Nowym Jorku, na przykład zadając sprzedawcom w różnych domach towarowych (Kleins, Macy’s, Saks) pytanie, na które odpowiedź brzmiałaby „czwarte piętro” ł stwierdził, że „r" było wymawiane tam, gdzie klientami byli ludzie z wyższych klas społecznych.

Tabela 3.2. Zmienności w wymowie pomiędzy klasami społecznymi w Norwlch (Trudgłll, 1974)

	Niższa klasa robotnicza	Średnia klasa średnia
dźwięk Jng“ jak w „woritin*	100	31
udźwięcznianie, np. »bu'er*	94	41
bezdźwięczne Jn^m jak w .'ammer*	61	6 •

	|e!
N H	» *• J
	^i;r
.■'tri	•*:ti
S ■. ' ' .^lf ł	i
•j	*•
. '. jq:'*	■ H
'	• )\
y<;NV	■ *^JM
	U

Jednakże, robotnicy i osoby niewykształcone potrafią, jeśli chcą lub poprosi się ich, by mówili szczególnie wyraźnie, mówió w sposób, jakim posługują się ludzie bardziej wykształceni lub z klasy średniej. Na przykład Trudgill prosił swych badanych o przeczytanie listy słów i stwierdził, że liczba przypadków ubczdźwięczniania końcowego „g” była znacznie niższa (rys. 3.1).    - y

00 -

wytsza

rłłższa klasa

średnia robotnicza

□    Usta słów

□    czytanie fragmentów tekstu

□ styl termalny ■ styl niedbały

Rysunek 3.1. Norwlch. Proporcja w wymawianiu końcówki -łng w mowie pięciu klas społeczno-ekonomicznych w czterech etylach (na podstawie: Trudgill, 1974) • *■

Zmiana mowy niedbałej na formalną pociąga za sobą taką samą zmianę akcentu, jak powodowana przez klasę społeczną bądź wykształcenie. Prowadzi to do następującego pytania: jeżeli większość ludzi zna „poprawny” sposób mówienia i doskonale potrafi to zrobić, to dlaczego nic robią tego przez cały czas, mimo że wiedzą, iż wyuczony akcent