121 (2)

/. Wprowadzenie

Rozróżnienie aktów prawa powszechnie obowiązującego i aktów prawa wewnętrznego znalazło szczególnie szerokie ujęcie w doktrynie niemieckiej końca XIX wieku, a następnie utorowało sobie drogę do większości państw naszego regionu Europy. O ile też dla regulowania kompetencji do stanowienia prawa powszechnie obowiązującego zawsze dostrzegano konieczność tworzenia szczególnych gwarancji prymatu ustawy i ochrony praw obywatela, o tyle regulowanie kompetencji do stanowienia aktów prawa wewnętrznego uznawano za element władzy organizacyjnej rządu i nie wymagano jej szczegółowej reglamentacji. Akty prawa wewnętrznego i tak bowiem nie mogły dotyczyć sytuacji obywatela (nie brakowało nawet poglądów w ogóle odmawiających im charakteru prawa).

W polskiej praktyce prawotwórczej nie zawsze jednak zachowana była pełna ja->ność. tak co do kompetencji w zakresie stanowienia prawa, jak też Jo mocy prawnej i zakresu obowiązywania) poszczególnych typów aktów normatywn/.h. Przez wiele lat prawodawstwo organów rządowych odgrywało faktycznie podstawową rolę w systemie rodeł prawa, ponieważ zaś przepisy nie enumerowały ani katalogu organów powołanych do stanowienia prawa, ani typów aktów normatywnych stanowionych przez te organy, zwykło się tę sytuację określać mianem „otwarty katalog źródeł prawa”.

100. Różne próby porządkowania prawa podejmowano w Polsce już od po-> zątku lat sześćdziesiątych, były one jednak zawsze połowiczne, bo nie umiano (czy .iczcj nie chciano) w sposób radykalny wykluczyć dopuszczalności regulowania •ytuacji prawnej obywatela przez prawodawstwo rządowe.

Zaczątkiem zmian było powstanie Naczelnego Sądu Administracyjnego (1980). i potem Trybunatu Konstytucyjnego (1982-1985), których orzecznictwo zaczęło stop-iiowo ograniczać samowolę rządowego prawotwórstwa, w szczególności uznając, że odstawą prawną dla określania sytuacji prawnej obywatela (podmiotów podobnych) noże być tylko ustawa lub rozporządzenie (jako akt wykonawczy stanowiony na podstawie ustawy i w celu jej wykonania). Łączył się z tym postulat stworzenia za-nkniętego systemu źródeł prawa, to znaczy ustalenia, że przepisy prawa mogły być t.mowione tylko przez organy enumeratywnie wyliczone w konstytucji i tylko v formach (typach aktów) przez konstytucję przewidzianych.

Problem był szeroko dyskutowany w trakcie prac nad nową konstytucją, a osta-* rznie przyjęte rozwiązania można ująć w cztery podstawowe konkluzje:

regulacja systemu źródeł prawa powinna zostać ujęta w sposób całościowy w specjalnie temu poświęconym rozdziale konstytucji - do tekstu konstytucji z 1997 roku włączono więc rozdział III: „Źródła prawa” (art. 87-94). po raz pierwszy w historii polskiego konstytucjonalizmu dokonując takiego całościowego unormowania;

regulacja systemu źródeł prawa powinna się opierać na zasadzie hierarchicznej jego budowy, zapewniającej konstytucji i ustawom pozycję nadrzędną, łączyło się z tym między innymi wykluczenie kompetencji organów władzy wykonawczej do stanowienia jakichkolwiek aktów normatywnych o randze ustawy (jedyny wyjątek tworzy art. 234);

regulacja systemu źródeł prawa powinna wyjaśniać miejsce. - :e tym systemie zajmują umowy międzynarodowe;