16

WIKTOR WOROSZYLSKI

„MATKA KffÓTÓW"¹

[...] Zastanówmy się chwilę nad drogami pisarstwa Kazimierza Brandysa. Okaże się, że mamy do czynienia z artystą wyjątkowo uczciwyml wobec własnego talentu. [...]

Tą charakterystyczną właściwością talentu (czyli widzenia świata) Brandysa jest konstruowanie realistycznych, a jednocześnie znaczących losów ludzkich. Brandys na ogól nic przybiera pozy wszystkowiedzącego, ale jego świat nie jest chaosem, rządzą nim jakieś prawidłowości, losy ludzkie bywają okrutne, mają jednak swój sens, swoją konsekwencją i znaczą coś więcej niż nagromadzenie przypadków. Filozofia i historiozofia, która na przestrzeni dwunastu lat powojennych wynika z losu bohaterów Brandysa, bywa rozmaita — inaczej wygląda sprawa Ksawerego Szarleja, inaczej Łęko ta, jeszcze zaś inaczej Wiktora Lewena — ale zasada budowania znaczącego losu ludzkiego pozostaje niezmieniona.

[...] Obrona „Grenady" była kontynuacją i przezwyciężeniem Obywateli. Losy Pawła

Czyża zostały podjęte w nowym wariancie. Schemat zawiódł, autor szukał dalej. Znalazł ciążącego nad tymi losami nie Łękota, ale Doktora Faula.

Z odkryć wypływają nowe poszukiwania. Ciekawe jest zazębianie się fabuł kolejnych utworów. Doktor Faul jest kluczem do sprawy chłopców z .,Grenady”, ale kim jest Doktor Faul? Jego życiorys znajdujemy w Matce Kroić u?; to Wiktor Lewcn, komunista z więziennym stażem, człowiek aparatu. W Grenadzie był symbolem zjawiska zewnętrznego w stosunku do bohaterów, tutaj zaczyna coś znaczyć również w obrębie własnego losu. Co? Nie dajmy się zwieść jego szczeremu zakłamaniu w ..optymistycz-nym” finale. Lewen ponosi kieską, z której sam się nie dźwignie. Musiał tę klęskę ponieść — bowiem zdradził Łucję Król i jej synów. Zdradził Matkę Królów, która mogła sts.c się źródłem jego zwycięstwa. [...]

*

* *

Nic piszę recenzji. Nie potrafię pisać recenzji. Spisuję swoje uwagi o Matce Królów, zniecierpliwiony milczeniem lub niezrozumieniem recenzentów.

Nie będę się więc silił na „rozbiór literacki”, pozostanę przy wrażeniach. Matką Królów czytałem z satysfakcją, jaką daje obcowanie z kształtem wyjątkowo czystym, oszczędnym, „nowoczesnym". Myślę, że i w tym Brandys zrobił duży krok naprzód od swoich poprzednich, formalnie bardziej tradycyjnych książek.

i

1

«Nowa Kultura:) 1057_; nr 42, 3. 3, 11.