14

Sumienie pewne i sumienie wątpliwe

Ten podział odgrywa szczególnie ważną rolę w etyce sumienia, bowiem z sumieniem wątpliwym działać nie wolno. Dla moralnie dozwolonego działania wymagany jest stan sumienia pewnego.

Sumienie pewne oznacza taki stan sumienia, który (przy formułowaniu sądów) wyklucza wszelkie uzasadnione obawy błądzenia. Tu człowiek, przy pomocy dostępnej mu wiedzy, dochodzi do wewnętrznego przeświadczenia, że należy postąpić tak - a nie inaczej. Sumienie wątpliwe jest przeciwieństwem pewnego i oznacza taki stan sumienia, w którym człowiek nie jest zdolny do uformowania sądu o moralnej wartości konkretnego czynu (posiada jakby równe racje „za” i ..przeciw”) i w związku z tym nie jest też zdolny do podjęcia konkretnej decyli.

3 .Dlaczego sumienie określamy jako akt rozumu?

Moralna powinność działania wiąże podmiot przez jej poznanie, czyli moralną samoświadomość. Ujmuje ona czyn, zarówno na tle godności osobv( powinność, dobroć moralna) jak i na tle przedmiotowej struktury osoby(treść powinności, słuszność moralna). Ta dwuwymiarowa św iadomość podmiotowa moralnej powinności działania jest sumieniem w szerokim znaczeniu. Świadomość ta wyraża się własnym sądem podmiotu, czyli sumieniem. Człowiek jest istotą rozumną i wolną, ma zdolność poznania prawdy o święcie, o sobie, o Bogu. Ta wiedza stanowi podstawę wolnych wyborów. Człowiek dopiero, gdy usiłuje zrozumieć kim jest, co stanowi o wielkości jego oraz innych ludzi, poznaje dobro, jakim jest świat ogólnie, a szczególności osoby i tą prawdą o dobru w życiu się kieruje, działa na miarę tegc kim jest, na miarę swojej rozumnej wolności. Nie traci swej osobowej postawy i godności nawet, gdy zdarza mu się błądzić. Sumienie jest głosem tego rozumu. Tylko na gruncie rzetelnego poszukiwania prawdy możliwa jest wierność sumieniu, prawdy o dobru, jakim jest drugo osoba i to. co w danej sytuacji służy jej życiu i rozwojowi. Człowieka wiąże moralnie to co uznał za słuszne. Rezygnacja z posłuszeństwa sumieniu oznacza rezygnację ze swej podmiotowości, sprzeniewierzenie się własnej naturze. Dlatego sumienie jest ostateczną normą moralności. Sumienie jest też ostateczną normą moralności subiektywnie, ma moc normować postępowanie człowieka wtedy, kiedy samo jest normowane obiektywną prawdą o dobru. Tylko ten kio kieruje się prawdą, kto uzasadnia swoje decyzje jakimiś racjami, postępuje zgodnie ze swymi przekonaniami i zgodnie ze swym sumieniem. Człowiek popełnia w sw^foich czynach błędy. Błąd człowieka może wynikać z braku wiedzy, którą człowiek powinien posiadać, aby błędów uniknąć. Niewiedza może być także zawiniona, kiedy człowiek nie nauczył się tego co powinien, a mimo to ośmiela się podejmować jakichś czynności bez przygotowania. Niewiedza może być również niezawiniona. Najlepsze przygotowanie nie usunie bez reszty ryzyka popełnienia błędu. Wyrzuty sumienia, jego oceny, nakazy i zakazy odnoszą się do czynów konkretnego człowieka i przez te czyny sumienie osądza go.

14