172 173

Przesłuchanie dziecka

Bardzo negatywny wpływ na przesłuchanie mają rutynowe „nawyki zawodowe" u niektórych prokuratorów i sędziów, które mogą się przejawiać w powierzchownym przesłuchiwaniu, pewności siebie, nadmiernej wiary w intuicję i wyczucie zawodowe oraz ignorowanie tego wszystkiego, co nie jest zgodne z własnym przekonaniem.¹

Przesłuchujący powinien sobie zdawać sprawę z tego, że jakość przesłuchania jest najistotniejszym czynnikiem warunkującym wartość zeznań.² Tak jak przesłuchujący nie ma i nie może mieć wpływu na procesy spostrzegania i pamięci, tak decydujący wpływ może mieć na przesłuchanie. Nieprawidłowo przeprowadzone przesłuchanie wpływa negatywnie na jego efekty. Wśród czynników zaburzających³ efekty przesłuchania można wymienić:

-    wstępną autosugestyjną hipotezę prowadzącego przesłuchanie, które wpływa na formułowanie przez niego pytań oraz czyni jego percepcję selektywną,

-    tendencję zeznającego świadka do przystosowania się do oczekiwań przesłuchującego,

-    zniekształcenie zapamiętanych obrazów, które mogą być spowodowane nieprawidłową taktyką i techniką przesłuchania; w efekcie powstają wtórne, sugestywne obrazy pamięciowe (świadkowi wydają się one prawdziwe).

3. Przygotowanie do przesłuchania

Przygotowanie⁴ się przesłuchującego do przesłuchania jest istotnym elementem zapewniającym prawidłowość samej czynności. W pierwszym rzędzie przesłuchujący powinien zapoznać się z materiałem zebranym do tej pory (protokoły przesłuchań innych świadków, ewentualnych podejrzanych w sprawie, opinie biegłych, protokoły oględzin itp.). Zdaniem P. Horoszowskiego nienależyta znajomość materiałów wpływa na ograniczenie przesłuchania tylko do ogólnikowych ustaleń, przy których łatwo jest popełnić błąd.⁵ Znajomość akt sprawy umożliwia przygotowanie pytań oraz innych czynności, na przykład okazania czy odtworzenia wyglądu człowieka, jeżeli z akt sprawy wynika, iż świadek mógł widzieć sprawcę. Gruntowne przygotowanie zapobiega w przyszłości kolejnym przesłuchaniom,⁶ tzw. dosłuchiwaniu świadków, co jest najczęściej następstwem braku wcześniejszego przygotowania. Sprzyja także ekonomice postępowania. Ważne są też dane o przesłuchiwanym świadku, na przykład jakim jest uczniem. W przypadku przesłuchania dziecka w grę będzie wchodziło powołanie biegłego psychologa, który uczestniczyłby w przesłuchaniu dziecka lub wcześniej zdia-gnozował jego osobowość.⁷

Przygotowując się do przesłuchania przesłuchujący powinien także sporządzić plan przesłuchania, ustalić czas i miejsce przesłuchania, przeprowadzić rozmowę z rodzicami czy też opiekunami dziecka oraz rozważyć ich udział w przesłuchaniu. Taki udział jest wskazany, gdyż zapewnia dziecku poczucie bezpieczeństwa, zwłaszcza małemu — w wieku przedszkolnym oraz zaburzonemu psychicznie.⁶⁹⁷ W postępowaniu przygotowawczym, ze względu na wyłączenie jawności, udział opiekuna spełniałby funkcję gwarancyjną — prawidłowo przeprowadzonej czynności oraz kontroli przestrzegania praw świadka-dziecka. W przypadku gdyby udział opiekuna nie był wskazany, gdyż wpływałby krępująco, należałoby zapewnić udział pedagoga czy wychowawcy.⁶⁹⁸ W podjęciu decyzji co

173

1

^M Z. Czeczot, Kryminalistyczna..., op. cit., s. 49; także na ten temat: J. Brack, N. Thomas, Kri-minaltaktik..., op. cit., s. 185.

2

^m M. Grćar, T. Jaśkiewicz, Zeznania świadków jako przedmiot ekspertyzy psychologicznej, Z Zagadnień Kryminalistyki 1976, t. XI, s. 95.

3

^m Ibidem, s. 95.

4

^m Znaczenie przygotowania się do przesłuchania podkreśla wielu autorów na przykład: P. Horoszowski, Ogólne zasady taktyczne przesłuchania, Nowe Prawo 1954, nr 5-6, s. 54-57; tenże, Kryminalistyka, wyd. II, Warszawa 1958, s. 108-110; J. Gurgul, Kilka uwag o przesłuchaniu podejrzanego, Problemy Kryminalistyki 1972, nr 100, s. 790-791; R. Górecki, Karno-procesowe problemy przesłuchania świadka w postępowaniu przygotowawczym, Problemy Kryminalistyki 1984, nr 164, s. 254-255.

5

^m P. Horoszowski, Ogólne zasady..., op. cit., s. 54. ^m J. Gurgul, Kilka uwag..., op. cit., s. 790.

** T. Jaśkiewicz-Obydzińska, Ekspertyza psychologiczna dotycząca małoletnich świadków-pokrzyw-dzonych w sprawach o przestępstwa seksualne, Z Zagadnień Kryminalistyki 1985, t. XIX, s. 77-78.

6

^m }. Brack, N. Thomas, Kriminaltaklik..., op. cit., s. 181.

7

R. Górecki, Świadek..., op. cit., s. 88.