19 (89)

45

2.6. Teoria kontroli Hirscha

mienia cztery elementy owej

dowania osobistych scenariuszy życiowych. Hirsch wymieni więzi jednostki ze społeczeństwem:

•    przywiązanie (attcichment),

•    zobowiązanie (commitment)¹

•    zaangażowanie (involvment),

•    przekonanie (beliej).

Przywiązanie

Oznacza emocjonalną więź jednostki z jej najbliższym otoczeniem społecznym (rodziną. sąsiadami, kolegami ,tp.). Ten emocjonalny komponent stanowi ważny reguła* tor zachowania jednostki. Stara się ona bowiem nie narazić swoim zachowaniem bliskim, me zawieść ich zaufania, nie stracić dobrej opinii w ich oczach, zachowywać się zgodnie z oczekiwaniami społecznymi zawartymi w normach. W momencie, kiedy opinia innych przestaje mieć znaczenie, zostaje wyłączny najważniejszy inhibitor zachowań społecznie nieakceptowanych. Przestrzeganie norm jest dla Hirscha równoznaczne z ich internalizacją (Siemaszko, 1993). Był on stanowczym przeciwnikiem nadmiernego psychologizowania. Odpowiednikiem przywiązania w innych koncepcjach jest sumienie czy superego, ale zdaniem 1 lirscha, przewaga pojęcia „przywiązanie polega na tym, że zakłada ono pewną elastyczność, wszak czasem okoliczności społeczne sprzyjają zachowaniu nonkonformistycznemu. co niekoniecznie oznaczać musi zanik sumienia. Jeżeli na przykład dla jednostki wartością jest zdobycie pieniędzy, to ich utrata nie musi oznaczać zlekceważenia tego celu czy uznania go za nieistotny (Hirsch jako przykład podał rozwód).

Zobowiązanie

Zarówno najbliższe otoczenie jednostki, jak i społeczeństwo jako całość dysponują całym systemem nagród i przywilejów dla ludzi zachowujących się zgodnie z oczekiwaniami społecznymi. Są to: prestiż, pozycja zawodowa, szacunek i akceptacja, bezpieczeństwo, ochrona społeczna i inne. Jednostka przywiązana do otoczenia, w którym funkcjonuje, dokonuje jednocześnie pewnego bilansu zachowań opłacalnych i nieopłacalnych. Jeżeli zainwestowała w karierę życiową zgodną z oczekiwaniami społecznymi, to dochodzi do wniosku, że nonkonformizm w jej sytuacji jest po prostu nieopłacalny. Zobowiązanie jest racjonalną refleksją dokonywanych wyborów społecznych. Jednocześnie zaś jest ono bazą dla kształtowania się ambicji i dążeń, życiowych celów. Ten element stanowi jeden z głównych punktów opozycji Hirscha do teorii anomii. U Durkheima (1979) system normatywny potrzebny jest po to, aby ograniczać nieokiełznane ludzkie ambicje, w teorii kontroli jest on stymulatorem ludzkich am

1

Siemaszko (1993) tłumaczy conmiittmcnt jako zaangażowanie, involvme,u zaś jako zaabsorbowanie. Au.orka jednak przyjmuje tłumaczenie Holysta (1999): commitment - zobowiązanie.,/no-lvrnent zaangażowanie, które lepiej oddaje ducha owych pojęć.