1str

50 1. ZAŁOŻENIA METODOLOGICZNE 1

Metody empiryczne. Politologia jest bardzo charakterystyczną nauką społeczną, nie może bowiem sama przeprowadzać naukowych eksperymentów (a więc eksperymentów politologicznych). Cecha ta różni ją znacznie od innych nauk społecznych. Eksperymenty miarodajne dla politologii przeprowadzane są natomiast przez politykę, którą można pojmować jako „permanentne eksperymentowanie”.¹³⁶ Metody badań empirycznych zatem to określony, powtarzalny sposób uzyskiwania pewnego typu informacji o rzeczywistości, niezbędnych dla rozwiązania określonego typu problemu badawczego, szukanie odpowiedzi na pytanie określonego rodzaju przez szeroko pojmowaną obserwację rzeczywistości. ^lj7

Nieco odmienne spojrzenie na metody empiryczne w nauce o polityce ma H. Groszyk.¹'⁵⁸ Jego zdaniem ostatecznym celem empirycznych procedur badawczych powinno być także ustalenie rządzących danym zjawiskiem praw. Wyeksponował on w związku z tym trzy główne stadia zastosowania tej metody:

1)    zbieranie faktów poprzez szeroko pojętą obserwację;

2)    analizę tych faktów głównie przez porównywanie;

3)    systematyzację faktów (częściową lub pełną), połączoną z wnioskami a posteriori zmierzającymi do wykazania dynamizmu społecznego w postaci ustalenia bądź tylko zmiany, bądź też prawidłowości.

Małą liczbę wykrytych dotychczas prawidłowości można tłumaczyć słabym jeszcze stanem rozwoju nauki o polityce.

¹³⁶ Por. B u s s h o f: Teoria nauki i teoria polityczna..., s. 137.

^,3/ Zob. S. N o w a k: Metodologia badań socjologicznych, Warszawa 1970, s. 237. ¹³⁸ G r o s z y k: Francuska koncepcja..., s. 85.

2. Podstawowe kategorie politologiczne

•

W literaturze filozoficznej i metodologicznej powszechnie uznaje się, iż kategoriami są pojęcia najogólniejsze, odzwierciedlające najbardziej istotne właściwości i związki zjawisk. Tak więc najczęściej uważa się kategorie za najbardziej ogólne pojęcia, charakteryzujące podstawowe właściwości i prawidłowości zjawisk obiektywnej rzeczywistości i określające charakter naukowo-teoretycznego myślenia epoki, a zatem pewne idealne obrazy, odzwierciedlające właściwości i związki przysługujące wszystkim zjawiskom rzeczywistości.¹

W nauce o polityce kategorie są zasadniczymi, kluczowymi pojęciami tej dyscypliny badawczej, służącymi do formułowania twierdzeń ściśle ogólnych (praw) i nadają jej status dyscypliny naukowej.^{2 3} Pozwalają ponadto pełniej zrozumieć otaczającą nas rzeczywistość polityczną, ukazać jej uwarunkowania.

2.1.    Procesy polityczne

2.1.1.    Pojęcie procesu politycznego i jego istota

Pod pojęciem „proces” kryją się reguły zmiany zachodzące w następujących po sobie stadiach rozwojowych. W ujęciu socjologicznym ten termin jest określany jako „względnie jednorodne serie zjawisk powiązane zależnościami przyczynowymi lub strukturalno-funkcjonalnymi”.^J To wstępne określenie posłuży nam do skonstruowania definicji procesu politycznego, będącego szczególną postacią procesu społecznego. Jeśli bowiem proces społeczny określa się jako ciąg zdarzeń uwarunkowany

1

   Zob. M. K a r w a t: Zasady budowy siatki pojąć w nauce o polityce, „Studia Nauk Politycznych”, 3(1981), s. 111 i n.

2

   Por. Bryła: Sprzeczność jako kategoria..., ss. 69-70.

3

   J. Szczepański: Elementarne pojęcia socjologii, Warszawa 1972, s. 467.