201

201

O słownictwie religijnym Catechismusa z 1543 roku

określającą stosunek człowieka do bóstwa, wyznaczającą pod tym kątem normy postępowania ludzkiego; kultem bóstwa oraz związanych z tym obrzędów” . Można by więc idąc za definicją Józefa Kellera, którego zdaniem: „Religia występuje i oddziaływa w 4 zasadniczych aspektach: jako doktryna, kult, organizacja i przeżycie” , wyróżnić w obrębie pola „religia” podpola: „doktryna”, czyli słownictwo teologiczne, dotyczące teorii świata i człowieka, „kult”, to jest obrzędy i zachowania związane z oddawaniem czci bóstwu, „organizacja”, obejmująca instytucjonalne aspekty życia religijnego, oraz „przeżycie”, grupujące określenia związane z postawą religijną. Inaczej różnicuje słownictwo religijne Konrad Górski, wskazując w obrębie słownictwa reformacji polskiej terminy teologiczne, liturgiczne i etyczne, kościelno-organizacyjne oraz drugorzędne i pomocnicze¹⁶. Propozycja Andrzeja Markowskiego, twórcy schematu pól leksykalno-semantycznych wyrazów wspólnoodmia-nowych, zakłada wyodrębnienie w II makrosferze (JA WOBEC ISTOT ROZUMNYCH) sfery: JA WOBEC BOGA, dzielonej dalej na dwa zespoły pól pojęciowych: MOJA WIARA i TO, CO SŁUŻY MOJEJ WIERZE, z których każdy zawiera po kilka podzbiorów¹⁷. W klasyfikacji znaczeniowej autorstwa Rudolfa Halliga i Walthera von Wartburga „Bóg jest wyraźnie tworem człowieka, gdyż «wyznanie i religia» znajdują się w tej części uniwersum, nad którą dominuje człowiek. W tej koncepcji religia jest jedną z instytucji społecznych, takich jak prawo, literatura i sztuka. Jeśli zatem system Halliga i Wartburga odnieść do katolicyzmu, to powstanie wyraźna sprzeczność między hierarchią Boga, wszechświata i człowieka istniejącą w przekonaniach katolików [wywodzącą się z Biblii - dop.D.K.] a zaproponowanym przez uczonych niemieckich układem tych elementów w ich koncepcji”¹⁸. Inne miejsce przypisuje religii Julio Casares w swoim systemie pojęciowym, który ma „budowę hierarchiczną podobnie jak Begriffssystem Halliga i Wartburga, różni się jednakże tym, że religia, a z nią pojęcia Boga i bogów są wyłączone poza universum i tworzą makropolel., równorzędne pojęciu universum”¹⁹. Uznając - za Casaresem - potrzebę takiego właśnie wyodrębnienia sfery pojęciowej związanej z wiarą proponujemy nazwać ją „sferą sacrum” i wskazać w niej następujące pola leksykalno-pojęciowe: „Bóg, istoty nadprzyrodzone, ich przymioty”, „Religia i wierzenia”, „Obrzędowość i obyczajowość religijna”, „Przedmioty kultu i służące do obrzędów”. Przedstawione w niniejszym artykule słownictwo tworzyłoby więc następujące pola:

1.    Do pola „Bóg, istoty nadprzyrodzone, ich przymioty” należałyby leksemy: Chrystus, Pan Chrystus, Chryst, imię pańskie Jezus, Pan Jezus, Syn Boży, Pan, nasz ten Pan Jezus, wielki a zacny Pan, Messyasz, Pan a stworzyciel, niewidomy szafarz laski, wiekuista prawda, Duch święty, Ojciec, Bog, Pan Bog, Pan Bog wszechmogący, czart, przeciwnik.

2.    Pole drugie: „religia i wierzenia”, tworzyłyby spośród przedstawionych wyrazów następujące: laska, moc, wielmożność, dobrodziejstwo, miłosierdzie, królestwo niebieskie, zbawienie, grzech, występek, przekleństwo, grzeszny, złomca przymierza, zgrzeszyć, błądzić, od-

¹⁴ Mały słownik języka polskiego, pod red. S. Skorupki, H.Auderskiej, Z.Łempickiej, wyd. VI, Warszawa 1989, 8.692.

J. Keller, Religia [hasło], w: Wielka encyklopedia powszechna PWN, t. 9, Warszawa 1967, s. 766.

¹⁶    K. Górski, op.cit., s. 352-387.

¹⁷    A. Markowski, Leksyka wspólna różnym odmianom polszczyzny, Wrocław 1990.

¹⁸    W. Miodunka, Podstawy leksykologii i leksykografa, Warszawa 1989, s. 161.

Ibidem, s. 162.