283

Struktura dialogowa 283

sobie przypomnieć, że jest pan zaproszony; Bądź uprzejmy pamiętać ornej prośbie, Gdyby pani zechciała poszukać..., Ośmielę się zapytać..). Także zdania składnikowe wypowiedzeń złożonych (np. Jeżeli pan pozwoli, to usiądę na chwilę, Czy nie sprawiłoby panu kłopotu, gdybym przyprowadziła tu swoją siostrę?, Wybacz, że zapytam o cel tej wizyty) oraz niektóre modalne konstrukcje składniowe, np. tryb pytający w funkcji trybu rozkazującego (Czy może mi pan skasować bilet?), w tejże funkcji tryb pytający utworzony przy użyciu form trybu przypuszczającego {Czy mógłby mi pan skasować bilet?), także przy użyciu zanegowanych form trybu przypuszczającego (Czy nie mógłby mi pan skasować biletu?).

Autonomiczne akty etykiety stanowią ze względu na funkcję (nie formę) zbiór zamknięty. Akty współtworzone przez etykietalną obudowę są zaś zbiorem otwartym. Spośród wykształconych w rozwoju obyczajów i języka aktów najczęściej etykietalnie obudowywanych wymienić należy głównie prośby (we współczesnej polszczyźnie występujące w dużej różnorodności formalnej), ponadto rady, propozycje, sugestie, zaproszenia, pocieszenia, także wymówki, pouczenia itp. Wszystkie one orzekają - jak zostało już powiedziane - o innych relacjach między partnerami niż zgodne z obowiązującymi konwencjami obyczajowymi relacje grzecznościowe. Najczęściej realizują impresywną funkcję mowy, która niejako z definicji jest „niegrzeczna”, gdyż narusza suwerenność partnera, skłanianego do zachowań zgodnych z wolą nadawcy. Dlatego szczególnie te akty obudowywane są w sposób grzecznościowy, aby nie wywoływać u partnera niechęci do współdziałania.

Autonomiczne akty etykiety również mogą zawierać obudowę etykietal-ną, co w efekcie daje formy bardziej ceremonialne (wymagane w niektórych sytuacjach), np. Zechce pan przyjąć wyrazy szczerego współczucia.

Struktura dialogowa

Akty etykiety językowej, spełniające z założenia fatyczną (tj. służącą nawiązaniu i podtrzymaniu kontaktu) funkcję mowy, realizują się zasadniczo w dialogu. Większość aktów zakłada dwie role komunikacyjne partnerów: rolę nadawcy (mówiącego) i rolę adresata (tj. osoby, do której zgodnie z intencją nadawcy skierowane jest mówienie). Role te mogą być odgrywane zarówno w bezpośrednim kontakcie partnerów twarzą w twarz, jak w kontakcie pośrednim, tzn. z udziałem medium przedmiotowego (list, telefon, telegram) lub osobowego (pośrednik reprezentujący nadawcę lub/i adresata).

Autonomiczne akty etykiety mają na ogół budowę dwudzielną: składa ::ę na nią kwestia nadawcy (np. Przepraszam) i replika adresata (np. Nie ma