285

285

Zróżnicowanie formalnojęzykowe

Zróżnicowanie formalnojęzykowe

Formy komunikacji językowej, będące językowymi zachowaniami grzecznościowymi, stanowią w polszczyźnie zbiór w zasadzie otwarty, który dzieli się na cztery - krzyżujące się wzajemnie - podzbiory. Są to mianowicie:

a)    akty bezpośrednie - akty pośrednie,

b)    akty szablonowe - akty nieszablonowe.

Jako bezpośrednie akty etykiety traktuje się takie akty, których funkcja (np. podziękowanie, przeproszenie) wyrażona jest explicite w samej ich formie. Oto przykłady: Dziękuję pani serdecznie, Przepraszam cię za spóźnienie, Witam szanownych gości, Życzę ci wszystkiego najlepszego / Składam ci najlepsze życzenia, Pragnę złożyć panu moje kondolencje, Pozwólcie, że przedstawię wam mojego ojca, Ten tom dedykuję pani profesor Marii Wolskiej, Wznoszę toast za zdrowie jubilata, Moje gratulacje.

Większość aktów etykiety może wystąpić w formie bezpośredniej, co związane jest zwykle z bardziej oficjalną sytuacją komunikowania.

Pośrednie akty etykiety to akty, których funkcja nie jest wyrażona expli-cite, lecz odczytywana przez adresata bądź na podstawie znajomości zwyczaju językowego (który każe wyrażenie Najlepszego interpretować jako akt powinszowania), bądź na podstawie konkretnej sytuacji mówienia (w której np. Oj! może pełnić funkcję przeproszenia).

Akty pośrednie - jeśli są jednocześnie aktami szablonowymi, tzn. utrwalonymi w powielanej powszechnie formie językowej, której na stałe przypisana jest określona funkcja etykietalna - nie wymagają od adresata skomplikowanych zabiegów interpretacyjnych. Każdy rodzimy użytkownik polszczyzny rozpoznaje w wyrażeniu Moja wdzięczność nie ma granic akt podziękowania, w wyrażeniu Ogromnie mi przykro - akt przeproszenia, w No to bywaj, Do jutra - akty pożegnania, w Dzień dobry, Kogo to widzą moje piękne oczy? - akty powitania.

We współczesnej polszczyźnie mówionej spotkać można przeniesienie funkcji z jednego szablonowego aktu pośredniego na inny lub wręcz skrzyżowanie dwóch funkcji. I tak wyrażenie Powodzenia, interpretowane w większości wypadków jako życzenia, może niekiedy służyć do wyrażenia pożegnania bądź i życzeń, i pożegnania. Sposób odczytania intencji mówiącego przez adresata przejawia się w jego replice: odczytanie aktu Co słychać? jako powitania implikuje replikę typu Cześć, akt Powodzenia jako pożegnanie wywołuje replikę typu Do widzenia, a jako życzenia i jednocześnie pożegnanie - replikę Dziękuję. Do widzenia.

Z teoretycznego punktu widzenia najtrudniej jest analizować pośrednie akty nieszablonowe, tj. takie, które nie są utrwalone w określonej formie związanej na stałe z określoną funkcją. Wymagają one od adresata dokonania wielu