28

w toku planowej pracy nauczyciela z uczniami⁶. Tak więc ogół oddziaływań występujący w definicji edukacji został sprowadzony do poziomu bardziej szczegółowego, czyli do czynności nauczyciela układających się w proces kierowania uczeniem się uczniów.

Pojęcia te są, jak widać, zdecydowanie bardziej jednorodne niż pojęcie edukacji czy nawet kształcenia. Kolejne przejście na jeszcze mniejszy poziom ogólności zaprowadzi nas już do nowych pojęć, będących w bezpośrednim polu zainteresowania konkretnej subdyscypliny pedagogiki, zajmującej się badaniem szeroko rozumianych procesów kształcenia (uczenia się i nauczania) - dydaktyki. Będą to takie pojęcia, jak proces nauczania, jego cele, zasady, metody, środki i ogniwa, czynności uczniów związane z. uczeniem się, z którymi czytelnik będzie miał okazję zapoznać się w następnych częściach podręcznika. W tym momencie należy wrócić do niejednorodności typu oddziaływań (termin wyprowadzony z definicji edukacji) odniesionej z kolei do pojęcia wychowania. Kwestii tej nie rozstrzyga ogólna definicja wychowania. W jej strukturze bowiem znajdujemy niejednorodny jeszcze termin „działanie pedagogiczne" oraz ..osobowość wychowanka".

Problem ten rozwiązują pojęcia bardziej szczegółowe, które określają sprawców działania oraz ich podmioty, konkretne typy działań pedagogicznych i dziedziny wychowania ze względu na sferę osobowości, której dotyczą. Są to nowe, bardziej jednorodne pojęcia wchodzące już w bezpośredni obszar badań takich subdyscyplin pedagogiki, jak np. teoria wychowania, pedagogika społeczna. Chodzi o pojęcie środowiska wychowawczego, sytuacji wychowawczej, aktu wychowawczego, pojęcia związane z okresami rozwojowymi wychowanków, pojęcie interakcji wychowawczej, celu, treści, metod, form wychowania, pojęcia wychowania moralnego, estetycznego, intelektualnego, fizycznego, zdrowotnego itd. Szczegółowe prezentacje i analizy tych pojęć zostały zamieszczone w kolejnych częściach podręcznika.

Pojęciem otwierającym tę część systemu pojęciowego pedagogiki, która znajduje się „we władaniu” jej subdyscyplin, jest system oświatowo-wychowawczy, rozumiany jako ogół odpowiednio powiązanych ze sobą placówek i instytucji kształcenia i wychowania⁷. Obecność tego pojęcia sygnalizuje przejście od pojęć ogólnych do pojęć, których desygnaty można odnaleźć bezpośrednio w obszarze praktyki edukacyjnej. Zróżnicowanie tej praktyki uzasadnia wyodrębnienie poszczególnych subdyscyplin pedagogiki i ich systemów pojęciowych.

Jak przedstawia to rysunek 1.1, pojęcia pedagogiki, ze względu na kryterium ich jednorodności, można lokować na czterech poziomach. Analizując ten schemat od dołu ku górze, należy wskazać, że pojęcia jednorodne (poziom IV), odnoszące się do najbardziej szczegółowych faktów edukacyjnych, syntetyzują się w pojęcia mniej jednorodne (poziom III), ulegające rozmaitym zróżnicowaniom, stanowiące ogólny trzon pojęciowy poszczególnych subdyscyplin pedagogiki (np. na pojęcie