2

Chronica Polonomm była traktowana jako swoisty podręcznik retoryki w Akademii Krakowskiej. KRONIKA JANA DŁUGOSZA

Pierwsza naukowa próba opisu dziejów Polski, opierająca się na dziełach wcześniejszych oraz starannie badanych dokumentach. Dzieło Długosza Annales seu Cronicae Rcgni Połoniae (powst. w 1. 1455-1480) obejmuje dzieje Polski od czasów prehistory cznych do roku 1480. Długosz stosował w Kronice tzw. metodę pragmatyczna., polegającą na ukazywaniu w historii związków przyczynowo-skutkowych.

ARS DICTAMINIS

Charakstcrystyczna dla średniowiecza -dosłownie- sztuka dyktowania, która de facto była sztuką redagowania listów, dokumentów i innych typów tekstów, opierająca się na przystosowanych do tych celów regułach klasycznej teorii retorycznej. W ten sposób w XII i XIII w. ukształtował się swoisty styl łacińskiej prozy paraliterackiej, zwany ars dictandi. Oprócz w/w dzieł, należą tu m.in. Monumentum pro Reipublicae ordinantione congestum (1475) autorstwa Jana Ostroroga. Oraz teksty prozatorskie Filipa Kai li macha wzorującego się na dziełach Cycerona.

Istotny był także nurt kaznodziejsko-retoryczny, którego reprezentantem był Stanisław ze Skarbimierza, autor wielu traktatów i kazań pt. Sermoncs sapientales. Jego teksty skomponowane były według zasad ars sermonandi. posiadały wysokie walory stylistyczne. Cehcowały je: rozwinięte okresy zdaniowe, ekspresywność słownictwa oraz obrazowość alegorii i metafor.

PRZEŁOM OKRESU STAROPOLSKIEGO I ŚREDNIOPOLSKIEGO

Przypada na niego występowanie artystycznej formacji poezji polsko-łacińskicj, której główna faza rozwoju przypada na lata 1470-1543. Zalicza się do ow^rcj formacji takich twórców jak: Filip Kallimach, Konrad Celtis. Paweł z Krosna, Jan z Wiślicy. Mikołaj Hussowski, Andrzej Rzycki. Stanisław Ilozjusz. Jan Dantyszck. Klemens Janicki. Ich poezja wyraźnie wykracza poza kulturowe tendencje średniowiecza i sygnalizuje wątki kultury renesansowej, z którą wiążą się trochę inne role łaciny.

2. OKRES ŚREDNIOPOLSKI (XVI-XViII w.)

W tym okresie łacina odgry wała rolę elitarnego języka pisanego i mówionego. Zauważalne jest zwiększenie się społecznego zakresu jej użytkowników w porównaniu do okresu staropolskiego. Wiąże się to przede wszystkim z rozwojem szkolnictwa, przede wszystkim kolegiów jezuickich. Ważna była także zasada obyczajowa z godnie z która, łaciną posługiwać powinien się nie tylko każdy duchowny, ale także każdy szlachetnie urodzony. W wieku XVI zwiększa się zatem zasięg łaciny w komunikacji publicznej. Nadal też jest to podstawowy język sakralno-lilurgiczny w katolicyzmie, chociaż reformacja wprowadza też język polski. W tym języku powstają też najwybitniejsze najwybitniejsze polskie dzieła i traktaty naukowe- Mikołaja Kopernika, Andrzeja Fryczna Modrzewskiego. Sebastiana Petrycego z Pilzna. Jednak w tym języku po 1560 r. łacina przestaje być pry marny m języ kiem urzędowym i w tej sferze komunikacji jej zasięg zmniejszał się na korzyść języka polskiego.

Podobne procesy zachodziły też w stylu artystycznym i retorycznym. Po wygaśnięciu formacji poezji polsko- łacińskiej w połowic XVI w. W Odroczeniu to właśnie język polski staje się podstawowym tworzywem literackim. Także w retoryce - w sejmie . w publicznej dyskusji, r.a sejmiku- zaczyna dominować polszczyzna, chociaż znajomość łąciny była podstawą przynależności do elity.

Tendencje które rozpoczęły się w wieku XVI utrzymują się w XVII i XVIII. W XVII wieku w