skanowanie0028 2

Relacje między uczestnikami grupy bywają traktowane jako swoisty inilcro-kosmos społeczny. Wzajemny sposób odnoszenia się jest wówczas przedmiotem uwagi terapeuty i uczestników, podlega interpretacjom w celu uzyskania wglądu w sposób ustosunkowywania się wobec ludzi spoza grupy. Grupa może być traktowana, dzięki relacjom, w jakie wchodzą uczestnicy, jako miejsce zdobywania nowych, korektywnych doświadczeń z ludźmi czy wypróbowania nowych zachowań. Ponadto grupy terapeutyczne bywaj a ujmowane jako analog grupy rodzinnej z tendencja uczestników do wchodzenia w związki podobne do wyniesionych z rodziny pochodzenia (np. Yalom 1975). Taka tendencja poszczególnych osób z grupy może podlegać interpretacjom i stać się dla nich bardziej świadoma.

Grupy psychoterapeutyczne różnią się od grup zadaniowych, towarzyskich lub grup wsparcia pod względem norm, które respektują nawet wtedy, gdy owe normy, nie zostały jasno zwerbalizowane przez żadnego z członków grupy. Najbardziej oczywiste różnice dotyczą norm otwartości indywidualnej oraz tolerowania odmienności. Grupy psychoterapeutyczne nie tylko dopuszczają możliwość, ale zalecają ujawnianie uczuć, eksplorowanie indywidualnych głębokich doświadczeń, w tym, społecznie uznawanych za trudne, wstydliwe. Gdyby taka norma nie istniała, grupa nie mogłaby pełnić funkcji terapeutycznej. Ponadto grupy psychoterapeutyczne w pewnej fazie przyjmują normę akceptowania lub tolerowania różnorodnych manifestacji indywidualności, odmiennych wartości i celów swoich członków. Norma ta jest także funkcjonalna w stosunku do procesu terapeutycznego. Gdyby nie była w znacznej mierze respektowana przez uczestników, grupa terapeutyczna nie miałaby szans przetrwania.

Grupę psychoterapeutyczną można porównywać do kongregacji, zgromadzenia poszukującego sensu życia indywidualnie dla każdego człowieka (np. Palmer 1980). Chociaż cele terapii grupowej są inaczej formułowane, a terapeuci zwykle odżegnują się od tak generalnie określonego celu, warto uznać, że dla wielu klientów dokonywanie zmian w sobie i we własnym życiu wiąże się z nadawaniem znaczenia owym zmianom i poszukiwaniem istotnych wartości w życiu. Jest to jeden z ważkich powodów stanowiący o atrakcyjności grup psychoterapeutycznych, a także wspomagający proces identyfikacji jej członków z całą grupą.

W literaturze przedmiotu funkcjonuje wiele sposobów systematyzacji grup psychoterapeutycznych (Leder 1983). Stosowane bywają różne kryteria ich podziału na rodzaje, takie jak: główny czynnik działający w grupie, typ aktywności uczestników, treści i cele psychoterapii grupowej, społeczny skład grupy, stopień swobody procesu terapeutycznego, postawy terapeuty i sposób komunikowania się uczestników. Można także próbować klasyfikować grupy psychoterapeutyczne ze względu na szkoły o odmiennych założeniach teoretycznych: grupy analityczne, grupy nastawione na modyfikację zachowań (bazujące na teoriach uczenia), grupy inspirowane koncepcjami fenomenologicznymi i psychologią humanistyczną i grupy spotkaniowe (encounter), grupy rozwoju samoświadomości i rozwoju osobistego, uwrażliwiające, pracy z ciałem i świadomości ciała, medytacyjne, Gestalt, terapii przez sztukę. Ponadto tworzone są grupy zorientowane na problem, tzn. homogeniczne ze względu na manifestowane problemy lub symptomy uczestników, które czerpią inspiracje z różnych szkól terapeutycznych. Przykładami takich grup są grupy dla alkoholików, narkomanów, byłych kryminalistów, byłych pacjentów psychiatrycznych (np. Rosenbaum, Sandowsky 1976), a w ostatnich latach grupy dla ofiar przemocy w rodzinie, dzieci wykorzystywanych seksualnie, członków rodziny stosujących przemoc, młodzieży pochodzącej z rodzin rozbitych, dorosłych osób, które wychowywały się w rodzinach z rodzicem alkoholikiem, dorosłych kobiet, które w dzieciństwie były wykorzystywane seksualnie itp. Trudności związane z klasyfikacją grup są jednym z sygnałów ogromnej złożoności podejść do sposobów uprawiania psychoterapii grupowej. Niniejszy rozdział będzie poświęcony wyłącznie takim formom oddziaływań grupowych, które przeznaczone są dla osób ujawniających problemy i symptomy zaburzenia. Będziemy koncentrować się na zjawiskach i procesach zachodzących w grupach terapeutycznych, które można uznać za uniwersalne, niezależnie od preferowanej szkoły terapeutycznej.

2. ORGANIZACJA PSYCHOTERAPII GRUPOWEJ 2.1. FORMY ORGANIZOWANIA GRUP PSYCHOTERAPEUTYCZNYCH

Grupy psychoterapeutyczne organizowane są jako zamknięte lub otwarte. Grupy zamknięte pracują w tym samym składzie uczestników, z tym samym terapeutą, zwykle w określonym z góry przedziale czasowym. Zwykle tworzone są w ambulatoryjnych formach pracy z pacjentami (np. Pawlik 1981). Grupami otwartymi są takie, do których włączani są nowi pacjenci, a wypisywani są ci, którzy ukończyli terapię.

Grupy otwarte często tworzone są w placówkach leczenia stacjonarnego (np. Łapiński, Osuchowska 1973, Kratoclwil 1988). Psychoterapia grupowa jest wtedy jedną z form oddziaływań stosowanych w danym systemie leczniczym. W grupie zamkniętej można mówić o fazach rozwoju grupy, zjawiskach specyficznych dla danego etapu trwania grupy. Kratochvil (1988) uważa, że praca w małych, zamkniętych grupach jest bardziej intensywna niż w grupach otwartych. Przeżycia uczestników są głębsze, większe jest też poczucie odpowiedzialności. Wszyscy pacjenci wspólnie przechodzą przez określony proces rozwo ju. Zwykle emocjonalne zaangażowanie terapeutów i gotowość do ryzykowania różnorodnych form pracy jest wyższa w grupach zamkniętych w porównaniu z otwartymi. Grupy otwarte charakteryzują się: bardziej ustabilizowanymi celami, które są formułowane przez personel tworzący system leczniczy, ukonstytuowanymi normami funkcjonowania, jakie powinny zaakceptować osoby wchodzące do grupy. W przypadku grup zamkniętych pracujących w trybie ambulatoryjnym włączanie nowych uczestników jest trudne, a po etapie wstępnej konsolidacji grupy - niewskazane lub nawet niemożliwe (Palmer 1980).