Scan0007 (53)

na traktować jako swoistą całość, obejmującą: aktywność wewnętrzną i zewnętrzną uczniów ukierunkowaną przez cel stawiany sobie przez nich, działalność nauczyciela, obecność warunków zewnętrznych i zmiany w nich zachodzące. Sytuacje dydaktyczne organizuje się po to, aby w uczniach — pod wpływem ich aktywności — dokonywały się jakieś zmiany, stosownie do założonych celów kształcenia i wychowania”^{1 2}. Dużą wartość teoretyczną i metodologiczną — z punktu widzenia interesującej nas problematyki — przedstawia również książka W. Okonia zatytułowana Proces nauczania^s, w której autor, opierając się na bogatym materiale empirycznym w postaci protokołów z obserwacji lekcji, dokonał naukowego uogólnienia procesu kształcenia w naszym szkolnictwie podstawowym i ogólnokształcącym³. Na podkreślenie zasługują także prace Z. Mysłakowskiego i K. Sośnickiego, w których scharakteryzowali oni na podstawie własnych doświadczeń sytuację dydaktyczną⁴. Istnieje na ogół bogata literatura, oparta na badaniach dydaktycznych i praktyce szkolnej, na temat nauczania problemowego, w której rozpatruje się dość szczegółowo sytuacje problemowe. Jednakże nie określa się w niej samego pojęcia sytuacji dydaktycznej.

Opierając się na literaturze przedmiotu i własnych doświadczeniach dydaktyczno-wychowawczych, a także uwzględniając definicję przedstawioną w Słowniku pedagogicznym W. Okonia, podjęliśmy próbę sformułowania pojęcia sytuacji dydaktycznej, występującej w procesie kształcenia w szkole wyższej. A zatem sytuacja dydaktyczna — jako wyodrębniona część procesu kształcenia — obejmuje odpowiednie czynności nauczycieli akademickich i studentów oraz warunki nauczania — uczenia się, w których czynności te występują. Ujęta w ten sposób definicja sytuacji dydaktycznej wymaga jednak bardziej szczegółowego rozpatrzenia zarówno czynności osób nauczających i uczących się, jak i warunków kształceniowo-wyehowawczych, w których czynności te uzewnętrzniają się.    ' •

Czynności dydaktyczne są to najrozmaitsze działania nauczycieli akademickich i studentów, zachodzące w procesie kształcenia. Chodzi tu więc o wszelką działalność dydaktyczno-wychowawczą nauczających i uczących się (np. każdy ruch,- czynność, zespół czynności, myślenie, pisanie, słowo mówione, uczenie się na pamięć, postępowanie, zachowanie się itp.), zmierzającą do osiągnięcia założonych celów kształcenia. W zależności od społecznej użyteczności określonych czynności możemy je podzielić na czynności pożytywne,-sprzyjające osiągnięciu celów dydaktyczno-wychowawczych i czynności negatywne, utrudniające realizację zadań pedagogicznych stawianych przed uczelnią. Poza tym wszystkie czynności dydaktyczne można również rozpatrywać jako czynności myślowe i czynności praktyczne.

9

1

   Por. W. Okoń: Słownik pedagogiczny, Warszawa 1981,' s. 295 -296.

2

   Por. W. Okoń: Proces nauczania, Warszawa 1965.

3

   W badaniach naukowych nad sytuacjami dydaktycznymi stwarzanymi w procesie kształcenia w szkołach wyższych wykorzystaliśmy koncepcję sporządzania protokołów z obserwacji. lekcji opracowaną przez S. Szumana, zgodnie z którą opisywano zarówno zmieniające się warunki dydaktyczno-wychowawcze. jak i wszelkie czynności (zwłaszcza wypowiedzi) nauczycieli i uczniów. Zob. S. Szuman: Próba empirycznej podbudowy nauki o nauczaniu, „Odbicie ze Sprawozdań Polskiej Akademii Umiejętności” 1951, t. III, nr 1, s. 31, wg W. Okonia: Proces..., s. 16.

4

   Por. Z. Mysłakowski: Kształcenie i doświadczenie, Warszawa 1961, s. 152 -161; K. Sośnicki: Istota i cele wychowania, Warszawa 1967, s. 73 - 93.