8

chowania jako swoistą dziedziną działalności społecznej. Analiz UK zatem praktyka,* instytucji wychowawczych, takich szczególnie, jak: azkoła z jej programem działań wychowawczych, jak instytucjo opieki międzyludzkiej, instytucje kulturalne, instytucjo upowszechniania oświaty, kościół, wojsko i inne. W placówkach tych konstruuje się programy pracy wychowawczą) i egzekwuje df ich realizację w praktyce. I chociaż zachodzą w nich różnorodne oddziaływania niezamierzone, dokonują się procesy socjalizacyjne, to jednak nie one decydują o obliczu tych instytucji i jekośd ich wychowawczą) funkcji Teoria wychowania z rym uje Aę przede wszystkim działalnością programową tych placówek, zaś inne nauki tym wszystkim, co dokonuje się niejako obok tego programu, czy w jego tle.

Innym argumentem mąjącym świadczyć o niskim statusie naukowym teorii wychowania jest podkreślenie przez krytyków rzekomego braku precyzyjny aparatury pojęciowej tą) dyscypliny. Adwersarze pedagogiki i teorii wychowania wskazują na to, żo pojęcia opisujące zjawiska i procesy edukacyjne są wieloznaczne- Podstawowy dla tą nauki termin „wychowanie" bywa rozumiany na wielo różnych sposobów zależnie od przyjętą) konwencji, szkoły naukową), tradycji pedagogicznej, założeń światopoglądowych i aksjologicznych czynionych przez badaczy. Zroeztą terminem wychowanie posługują Aę przedstawicieli* wielu różnych nauk jak na przykład psychologowi, socjologowie, filozofowie, politolodzy, czy historycy. Ma on odmienną tradycję w każdej z nich i niekiedy co innego om aria Termin wieloznaczny, używany ponadto w różnych kontekstach teoretycznych, może prowadzić do różnych konkluzji. Zresztą termin wieloznaczny poszerza jego desygnat do rozmiarów, które niekiedy przekraczają możliwości uznania go przez logików jako przynależny do kategorii nauki. A właśnie każda nauka, czy poszczególne jej subdyscypliny dążą do jednoznacznego zdefiniowania pąjęć i wyraźnego sprofilowania ich desygnatów.

Teoretycy wychowania nie pozoetąją obojętni na to zarzuty. Oprócz podejmowaniu prób jodnoznacznego zdefiniowania podstawowych pojęć używanych -w budowaniu przez nich systemu wiedzy o wychowaniu podają przykłady z innych nauk społecznych. W ich przekonaniu na gruncie wielu dyscyplin wiedzy badacza posługują się terminami bliskoznacznymi, albo terminami rozmaicie rozumianymi przez przedstawicieli różnych nauk. Na przykład w naukach społecznych takimi powszechnie używanymi terminami aą „osobowość”, „osoba" czy też „podmiotowość". Policzono, że występuje blisko 600 definicji pojęcia osobowość (por. J. Reykowski 1975). Jednak nikt nie podważa statusu naukowego na przykład historii, politologu, socjologii, czy psychologu tylko dlatego, że posługują się one takimi samymi pojęciami, jak inne nauki, cbodai może w nieco różnych kontekstach teoretycznych- Raczą) jeot tak, iż każda z tych dyscyplin wiedzy próbuje na swój sposób zdefiniować te pojęcia.

chociaż niekiedy wymykąją się ona precyzyjnym ustaleniem ze względu na ich historyczne skojarzenia. W naukach społecznych terminy bywąją wieloznaczne między innymi i z tego powodu, żo przeniknęły one do tamtych nauk niejako wprost z języka potocznego, wraz z całą historycznie uwarunkowaną wieloznacznością. Taka procedura nie ominęła też pojęcia wychowania. Stąd teoria wychowania odpiera atak jej adwersarzy w tej kwestii następująco: perspektywę rozumienia pojęcia wychowania w określonej teorii wyznacz ąją jej założenia aksjologiczne i metodologiczne oraz tradyąja. Jeśli zatem w ramach danej teorii pojęcio wychowania występuje zawsze w takim samym kontekście i jest niesprzoczne z podstawowymi założeniami tąj nauki to wówczas można je traktować jako termin o pełnym statusie naukowym. I w tym momencie wszelkio dyskusje na temat nieprecyzyjności języka naukowego pedagogiki powinny ustać.

Teorię wychowania krytykuje się również za brak specyficznych metod gromadzonio informacji o przedmiocie badania. Przejmuje ona bowiem metody badawcze z innych nauk, zwłaszcza zaś z socjologii, psychologii, historii czy nauk o kulturze. Powiela też sam tok postępowania badawczego. Można nawet powiodzieć, żo realizowane na gruncie toj dyscypliny badania naukowe prowadzi się tak samo jak w psychologii, bądź socjologii czy w innych naukach społecznych. Nie istniąje w tym względzie żadna różnica w postępowaniu badawczym u teoretyka wychowania i na przykład socjologa, czy psychologa. Brak własnych metod i swoistego trybu postępowania w toku projektowania, prowadzenia i opracowywania badań świadczy o niskim statusie naukowym takiej dyscypliny. Tak też teorię wychowania oskarża mą właśnie o brak autonomii w zakresie organizacji badań empirycznych.

Jednak na gruncie teorii wychowania podejmuje się próby przezwyciężenia kryzysu metodologicznego w tąj dziedzinie. Działania idą tu w kilku kierunkach. Z jednej strony poprzez dostosowywanie się do procedury badawcząj występującej w naukach społecznych, z drugiej natomiast poprzez przygotowywanie wyspecjalizowanych kadr badaczy. Wyraża się tu powszechnie takie przekonanie, że metodologia badań w naukach społecznych obejmuje całość postępowania badawczego począwszy od sformułowania problemu aż po jego syntetyczne opracowanie i przedstawieni* w formie publikacji. Powoli zacierają się różnic* w podejściu do poszczególnych zagadnień z zakresu funkcjonowania człowieka w środowisku społecznym. Poszczególne dyscypliny ujmujące się człowiekiem jako istotą społeczną badają go w opardu o taką samą procedurę (Por. S. Nowak 1989).

Także teoria wychowania powoli dostosowuje się do tąj procedury badawczej powszochnie stonowanej na gruncio innych nauk społecznych. Wyraźnie precyzuje przedmiot swoich badań, stosuje coraz bardziej skomplikowane metody i techniki badawcze, dąży do jednoznacznego sformułowania pod-

65