skanowanie0102

20

państw). Uczestnicy niepaństwowi silnie oddziałują na politykę państw i stosunki międzynarodowe. Ich aktywność prowadzi do rozszerzenia się stosunków międzynarodowych, które obejmują nowe dziedziny i poziomy życia państw oraz społeczeństw; wzrasta ich złożoność. Stosunki te podlegają zarazem pewnej decentralizacji i żywiołowości w tym sensie, iż nie są one prowadzone ani w pełni kontrolowane wyłącznie przez rządy państw.

Państwa oraz niepaństwowi uczestnicy stosunków międzynarodowych tworzą społeczność międzynarodową. Stanowi ona dość luźno zespoloną całość. Dopiero w jej ramach istnieją oraz pojawiająsię struktury, instytucje i zorganizowane według różnych kryteriów systemy międzynarodowe.

Społeczność międzynarodowa „ożywa”, staje się dynamicznym, współzależnym i intensywnym życiem międzynarodowym dzięki aktywności uczestników, o których wcześniej była mowa. Ich aktywność przejawia się w oddziaływaniach międzynarodowych. Jest ona rezultatem ich życiowych potrzeb, które wymuszają działania skierowane na otoczenie. Chodzi tu przede wszystkim o potrzeby pierwotne i fundamentalne, które można sprowadzić do bezpieczeństwa, czyli przetrwania, integralności i suwerenności. Rosnąca intensywność i zakres stosunków międzynarodowych są w coraz większym stopniu efektem przejawiania się potrzeb wtórnych („wyższego rzędu”) w procesach rozwoju społeczeństw: dobrobytu materialnego, komunikowania w sferze kultury i osiągnięć naukowych oraz wzorców życia społecznego, roli, prestiżu i partycypacji w różnych formach współżycia w ramach społeczności międzynarodowej.

Niezależnie od wewnętrznych, choć podlegających stałej eksternalizacji, potrzeb bezpieczeństwa i rozwoju uczestnicy stosunków międzynarodowych stają wobec różnego rodzaju wyzwań i zagrożeń zewnętrznych. Stawianie czoła tym zagrożeniom niejednokrotnie także wymaga aktywności międzynarodowej i współdziałania z innymi państwami czy instytucjami. W przeszłości chodziło głównie o sprawy o charakterze polityczno-wojskowym (zawieranie sojuszy, ograniczanie wyścigu zbrojeń, rozbrojenie) czy gospodarczym. Obecnie coraz częściej rzecz dotyczy kwestii społecznych (np. migracji, przestępczości) czy ekologicznych. W świetle powyższego można wskazać na pewną prawidłowość: wraz ze wzrostem potrzeb wewnętrznych oraz wynikających z konieczności reagowania na wyzwania zewnętrzne wzrasta aktywność międzynarodowa państw. W konsekwencji nierzadko pojawiająsię z woli państw nowi, niepaństwowi uczestnicy stosunków międzynarodowych (instytucje), których zadaniem jest rozwiązywanie nowych problemów poszczególnych społeczeństw czy też społeczności międzynarodowej jako całości.

Procesy internacjonalizacj i rozwoju społeczeństw potęgują konieczność zaspokajania potrzeb przez kontakt ze środowiskiem zewnętrznym. Państwa podejmują przeto różnorakie działania skierowane na zewnątrz, mówiąc inaczej — prowadzą politykę zagraniczną. Jest to aktywność wykazywana wobec innych uczestników (państw, aktorów niepaństwowych), wobec zachodzących między nimi relacji (porozumień, antagonizmów), a także wobec różnych cech i zjawisk nieodłącznych rzeczywistości międzynarodowej. Podejmując taką aktywność, państwa dążą do utrwalania bądź kreowania sytuacji (relacji, zjawisk) korzystnych oraz zapobiegania bądź przeciwdziałania sytuacjom niekorzystnym. Jednak takie działania nie docierają do adresatów — uczestników, sytuacji itd. — w stanie „czystym”, tzn. całkowicie zgodnie z intencją działającego podmiotu. Wychodząc na zewnątrz, działania pojedynczego aktora „wchodzą” w jego środowisko międzynarodowe, które nie jest przecież biernym przedmiotem jego aktywności.

Środowisko międzynarodowe nie jest jedynie zbiorem uczestników i innych czynników determinujących stosunki międzynarodowe, w tym pozycję poszczególnych aktorów. Relacje zachodzące między różnymi elementami rżeczywistości międzynarodowej, będące ich wynikiem procesy i zjawiska tworzą nową jakość, której nie można sprowadzić do zwykłej sumy zewnętrznych uwarunkowań ujmowanych nie tylko statycznie (struktury), lecz również dynamicznie (zjawiska, tendencje). Ta nowa jakość przypomina znane z fizyki pojęcia pola, które interferuje i zniekształca zarówno działania poszczególnych uczestników, jak i zorientowane na nich (przeciw-)działania innych (i wszelkie inne impulsy pochodzące ze środowiska).

Stosunki międzynarodowe nie są sumą działań podejmowanych przez wszystkich uczestników również z innego względu. Nie każda aktywność wychodząca poza granicę państwa jest odzwierciedleniem jego woli jako podmiotu stosunków międzynarodowych. Obok polityki zagranicznej uprawnionych do jej prowadzenia władz państwa mamy do czynienia z aktywnością zewnętrzną wielu działających w sferze politycznej, gospodarczej, społecznej podmiotów, w różnym stopniu niezależnych od władz państwowych, czasem postępujących wbrew oficjalnej polityce państwa. Państwa uczestniczą w życiu międzynarodowym nie tylko prowadząc politykę zagraniczną, czyli działalność intencjonalną, hierarchicznie zorganizowaną i ukierunkowaną, przy użyciu pozostających w jego dyspozycji instrumentów materialnych i formalnoprawnych.

Z powyższego wynika, iż stosunków międzynarodowych nie da się sprowadzić do działań państw, czyli do stosunków międzypaństwowych, ani do działań pozostałych aktorów. Istota tych stosunków polega na wzajemnym oddziaływaniu wszystkich składników rzeczywistości międzynarodowej, zarówno aktywnych (uczestników), jak i tych, które te oddziaływania warunkują: wzmacniają, osłabiają czy zniekształcają. W tym drugim przypadku chodzi o wspomniane wcześniej relacje, cechy, zjawiska czy sytuacje występujące w rzeczywistości międzynarodowej. Stąd też właściwe wydaje się utożsamianie stosunków międzynarodowych z procesami oddziaływań międzynarodowych. W ramach tych procesów mieszczą się pozostający ze sobą w związkach dynamicznych interakcji uczestnicy, uwarunkowania, relacje i zjawiska. Powyższa konstatacja zawiera konsekwencje metodologiczne i teoretyczne, o których będzie jeszcze mowa.

Umieszczanie punktu ciężkości na oddziaływaniach międzynarodowych ma swoje źródło we wzrastającym wzajemnym przenikaniu się sytuacji i polityki wewnętrznej różnych państw — z jednej strony, i wpływie sytuacji oraz oddziaływań zewnętrznych — z drugiej. W pierwszym przypadku chodzi o coraz bardziej po-