skanowanie0063 (13)

548

TABULA RASA

ce szkła, ale także na tym, iż relacja między rodzicami a ich nastoletnimi dziećmi ma charakter dwukierunkowy. Harris streszcza ów problem przy okazji omawiania pewnego słynnego badania z 1997 roku. Jego autorzy doszli do wniosku, wyłącznie na podstawie odpowiedzi nastolatków na pytania kwestionariusza dotyczącego ich samych oraz ich rodzin, że „dobre relacje z rodzicami i z rodziną” - bliskie więzi, zaufanie, mnóstwo czułości - „chronią” przed błędami okresu dorastania, takimi jak narkotyki, papierosy czy ryzykowne zachowania seksualne. Harris zauważa:

Osoba szczęśliwa będzie skłonna udzielać pozytywnych odpowiedzi ńa wszystkie pytania: Tak, moi rodzice byli dla mnie dobrzy; tak, dobrze mi się wiedzie. Osoba, której zależy na dobrej opinii, będzie udzielała odpowiedzi społecznie akceptowanych: Tak, moi rodzice byli dla mnie dobrzy; nie, nie brałem udziału w bójkach, nie paliłem niczego, co jest zabronione. Osoba obrażona na świat albo znajdująca się w depresji będzie udzielała odpowiedzi gniewnych lub rozżalonych: Moi rodzice to brutale, oblałem test z algebry, a w ogóle wypchajcie się z takimi kwestionariuszami!

(...) Może tym, co pozwoliło instytucjom rządowym sądzić, że dobrze wydały owe dwadzieścia pięć milionów dolarów, był sposób, w jaki badacze ujęli wyniki swoich badań: dobre relaęje z rodzicami dają ochronny skutek. Te same wyniki można wyrazić w inny (ale równie dokładny) sposób, tyle że nie będzie juz to brzmieć tak ciekawie: nastolatki, które nie mają dobrych stosunków z rodzicami, częściej sięgają po narkotyki i uprawiają ryzykowny seks. Wyniki te będą jeszcze mniej ciekawe, jeśli się je wyrazi tak: nastolatki, które biorą narkotyki i uprawiają ryzykowny seks, nie mają dobrych relacji z rodzicami³⁴.

Jeszcze inny problem pojawia się wtedy, kiedy badacze kierują wszystkie pytania do rodziców, a nie do dzieci. Ludzkie zachowania różnią się w zależności od sytuacji. To spostrzeżenie odnosi się także do dzieci, które zazwyczaj w domu zachowują się inaczej niż poza nim, więc nawet jeśli postępowanie rodziców wpływa na to, jak zachowują się ich dzieci, kiedy są z nimi, może nie wywierać żadnego wpływu na zachowania dzieci w towarzystwie innych ludzi. Kiedy rodzice opisują zachowania swoich dzieci, mówią o tym, co widzą w domu. Aby wykazać, że rodzice kształtują swoje dzieci, badacze musieliby więc kontrolować wpływ genów (badając bliźnięta lub dzieci adoptowane), odróżniać wpływ rodziców na dzieci od oddziaływania dzieci na rodziców, mierzyć zachowania dzieci i rodziców niezależnie od siebie, obserwować zachowania dzieci poza domem, a nie w środowisku rodzinnym, a także badać starsze dzieci i młodych dorosłych, żeby się przekonać, czy skutki wychowania są przejścio-³⁴ Harris, 1998a/2000, s. 337,341.