skanowanie0105

26

kie, które umożliwiają pokojowe załatwianie sporów między uczestnikami życia międzynarodowego. Sformalizowane w różnym stopniu struktury organizujące życie międzynarodowe obejmują poziom stosunków międzyrządowych, pozarządowych oraz ponadnarodowych. W tym ostatnim przypadku chodzi o związki o charakterze integracyjnym, w ramach których tworzące je państwa pozbywają się części swej suwerenności na rzecz utworzonych przez nie organów ponadnarodowych. Jedynym, czystym przypadkiem takiego związku jest Unia Europejska 15 państw, które pod wieloma względami stają się jednolitym organizmem (zwłaszcza po wejściu w życie 1 listopada 1993 r. traktatów z Maastricht).

Interesy uczestników, ich aktywność i oddziaływania, uwarunkowania i struktury stosunków międzynarodowych układająsię w procesy międzynarodowe, a zarazem określają dynamikę tych procesów. W złożonej i na pozór nieuporządkowanej rzeczywistości międzynarodowej można wyodrębnić pewne długofalowe tendencje, układy (mechanizmy) zależności i równowagi, a nawet zalążki pewnych prawidłowości. Należą do nich przede wszystkim wspomniane wcześniej procesy internacjonalizacji i współzależności (będzie jeszcze o nich mowa), których dynamika rozwojowa doprowadziła do rewolucyjnego wręcz zagęszczenia i intensywności powiązań międzynarodowych. Historyczne przyspieszenie, które zawdzięczamy tym procesom, nadal trwa i wyraża się w rozszerzaniu (zakresu przedmiotowego) i pogłębianiu (głębszemu wnikaniu w życie wewnętrzne państw) stosunków międzynarodowych.

W rezultacie powyższego szczególnego znaczenia w życiu międzynarodowym nabierają procesy instytucjonalizacji. Należy przez nie rozumieć procesy tworzenia i utrwalania systemów regulowania wzajemnych oddziaływań i zachowań uczestników życia międzynarodowego w postaci organizacji (instytucji), uzgodnionych i zdefiniowanych zasad, norm, reguł, statusów, procedur i ról w celu utrzymania (stabilizowania) podstawowych zmiennych w stosunkach międzynarodowych oraz rozwiązywania problemów. Najwyższym stadium tego procesu (internacjonalizacji, współzależności i instytucjonalizacji) jest integracja międzynarodowa, czyli przekazywanie przez państwa pewnych ich funkcji wewnętrznych i zewnętrznych specjalnym, powołanym przez nie instytucjom, których celem jest realizowanie wspólnej polityki w poszczególnych dziedzinach życia społecznego i gospodarczego (Unia Europejska).

Problemy, zjawiska i procesy w stosunkach międzynarodowych mają coraz częściej zasięg globalny, stąd mówi się o globalizacji czy o globalnym charakterze życia międzynarodowego.

Mają one charakter ogólnie porządkujący, uładzający rzeczywistość międzynarodową, choć niekiedy mogą być przyczyną napięć między państwami. Niezależnie od tego, że podmiotem stosunków międzynarodowych pozostają niezmiennie państwa z ich różnorodnymi interesami, pojawiają się coraz potężniejsi aktorzy niepaństwowi, którzy usiłują realizować swoje odmienne interesy, nierzadko wbrew państwom. Społeczność międzynarodowa jest z wielu względów—cywilizacyjnych, politycznych, ekonomicznych — heterogeniczna. Stąd też nadal są obecne w życiu

międzynarodowym sprzeczności interesów, spory, napięcia, kryzysy, konflikty zbrojne. Są one źródłem żywiołowości, pulsacji, niekiedy regresu w procesach międzynarodowych. Mamy do czynienia z dialektykąobu tendencji, porządkującej i dezintegrującej życie międzynarodowe. Stało się to szczególnie widoczne po pęknięciu skorupy, którą był tzw. ładjałtańsko-poczdamski i bipolarny, zimnowojenny układ sił Wschód-Zachód.

W konkluzji należy stwierdzić, iż dominującą cechą rzeczywistości międzynarodowej jest wieloaspektowy i wielopoziomowy — nierzadko wewnętrznie sprzeczny — charakter relacji i zjawisk, jakie w niej występują. Nie stanowi ona jednego, spójnego „systemu globalnego”, lecz jest raczej całokształtem poliarchicznych i policentrycznych czynników. Ów „całokształt” ma też raczej charakter heterogeniczny i anarchiczny niż hierarchiczny. Żywiołowość i chaos w tym samym stopniu, co prawidłęwości i instytucje, rządzą procesami międzynarodowymi. Rozstrzyga to o najwyższej złożoności stosunków międzynarodowych jako poziomu (formy) życia społecznego ze wszystkimi konsekwencjami dla możliwości jej analizy, zrozumienia i wyjaśniania.

4, Stosunki międzynarodowe jako dyscyplina badawcza

Procesy przyspieszonej internacjonalizacji i rosnącej współzależności, wyrażające się w coraz bardziej agresywnym „wchodzeniu” środowiska międzynarodowego państwa do jego systemu wewnętrznego przez coraz mniej szczelny filtr granic państwowych oraz określanie przez to środowisko podstawowych kwestii bezpieczeństwa i rozwoju społeczeństw wywołały obiektywną potrzebę analizowania i wyjaśniania rzeczywistości międzynarodowej. Owo zapotrzebowanie legło u podstaw narodzin nauki o stosunkach międzynarodowych. Jej rozwój dokonuje się. niemal od początku w trzech aspektach. W pierwszym, poznawczym, chodzi o opis i wyjaśnianie rzeczywistości międzynarodowej, a przeto również o konstruowanie narzędzi metodologicznych oraz teoretycznych, w tym języka odzwierciedlającego specyfikę tej rzeczywistości. Drugi aspekt, dydaktyczny, polega na rozwoju nauki o stosunkach międzynarodowych jako dyscypliny akademickiej wchodzącej w szeroki zakres nauk humanistycznych czy społecznych. Trzeci aspekt odnosi się do doradztwa — ekspertów, którzy swą wiedzę i doświadczenie w zakresie stosunków międzynarodowych oddają do dyspozycji polityków podejmujących decyzje (dyplomacja, ośrodki analityczno-prognostyczne, doradcy przywódców państwowych). Dotyczy to także komentatorów i publicystów kształtujących opinię publiczną o sprawach międzynarodowych. We wszystkich trzech aspektach ujawniają się aspiracje prognostyczne nauki o stosunkach międzynarodowych.

Już pierwszym próbom wyodrębnienia stosunków międzynarodowych jako samodzielnej gałęzi wiedzy towarzyszyły wątpliwości; niektóre z nich są aktualne