Snap16

Filozofia przyrody jako nauka filozoficzna

Szczególnie istotne wydaje się określenie relacji między filozofią przyrody a filozofią przyrodoznawstwa, teorią bytu (metafizyką) oraz antropologią filozoficzną.

2.3.1. Filozofia przyrody a filozofia przyrodoznawstwa

Filozofię przyrodoznawstwa można określić jako refleksję epistemologiczno-metodologiczną nad teoriami przyrodniczymi, jako badanie charakterystycznego dla tych nauk typu poznania przyrody⁸⁰, a także metod i procedur badawczych charakterystycznych dla tych nauk. Tak rozumiana filozofia przyrodoznawstwa jest częścią filozofii nauki⁸¹.

Z. Hajduk wyróżnia zewnętrzne i wewnętrzne filozoficzne dociekania nad naukami przyrodniczymi. W pierwszym znaczeniu filozofia przyrodoznawstwa jest filozofią normatywną, logicznie uprzednią w stosunku do praktyki badawczej. Natomiast wewnętrzne dociekania stanowią badanie aktualnego stanu nauki. Mają zatem charakter empiryczny i czasowy⁸³.

Powyższe rozumienie filozofii przyrodoznawstwa oraz przyjęcie świata fizycznego za przedmiot filozofii przyrody powodują, że mamy do czynienia z dwiema oddzielnymi dyscyplinami filozoficznymi. Filozofia przyrodoznawstwa bowiem bada nauki przyrodnicze, a nie bezpośrednio świat fizyczny.

⁸⁹ Zob. np. B. Gawęcki, „Przygotowanie do filozofii”, Warszawa 1964, ss. 123-124; K. Klósak, „Z teorii i metodologii filozofii przyrody”, dz. cyt., ss. 117-118. ^sl Filozofię nauki określa się najczęściej jako krytyczną refleksję nad poznaniem naukowym, jako badanie struktury teorii i rozumowań stosowanych w nauce, jako analizę pojęć i terminów funkcjonujących w naukach. Jest to więc refleksja nad wewnętrzną struklurą nauki, jej specyfiką i statusem metodologicznym. W filozofii nauki próbuje się scharakteryzować procedury badawcze stosowane w nauce, istotne dla uprawiania i rozwoju nauki, analizuje się fundamentalne pojęcia, szuka się także ukrytych założeń, leżących u podstaw racjonalnego usprawiedliwiania procedur stosowanych w badawczej praktyce nauki.

^K Z. Hajduk, „Filozofia przyrody a filozofia nauki”, art. cyt., s. 174.

W neopozytywizmie odrzucono możliwość istnienia takiego typu filozofii przyrody, jaki postulowałam w paragrafie 2.1. Zastąpiono ją filozofią przyrodoznawstwa. Sprowadzanie filozofii przyrody do analizy pojęć i teorii z zakresu nauk przyrodniczych było po części uwarunkowane stanowiskiem, w myśl którego na wszelkie interesujące pytania dotyczące przyrody są w stanie odpowiedzieć nauki przyrodnicze. W takim ujęciu nie ma w zasadzie miejsca dla innego typu refleksji nad przyrodą, niż ta, która jest charakterystyczna dla nauk przyrodniczych. Tym samym dla filozofa pozostaje tylko badanie teorii przyrodniczych⁸³.

Tego typu stanowisko nie wydaje się być uzasadnione. Filozofii przyrody z racji jej przedmiotu nie można zastąpić analizą teorii przyrodniczych, czy pojęć w nich występujących. W paragrafie 2.1. zostały wymienione takie zagadnienia, których nauki przyrodnicze swymi metodami nie są w stanie badać. Zatem stanowisko głoszące, że na wszelkie interesujące pytania dotyczące przyrody nauki przyrodnicze wcześniej czy później będą w stanie odpowiedzieć, nie jest niczym uzasadnione.

Jak się zatem wydaje, przy powyższym rozumieniu filozofii przyrodoznawstwa oraz filozofii przyrody obie te dyscypliny filozoficzne różnią się przedmiotem badania i nie widać powodów, aby filozofię nauk przyrodniczych traktować jako rodzaj filozofii przyrody. Sprawa jednakże się komplikuje, gdyż, jak to przedstawiłam w paragrafie 2.2.2, rozwijany jest obecnie pewien specyficzny typ refleksji nad wynikami nauk przyrodniczych, odbiegający swym charakterem od badań typowych dla filozofii przyrodoznawstwa, a mimo to tak właśnie określanych. Chodzi mianowicie o „dyskusję na temat filozoficznych implikacji teorii przyrodniczych. [...] Jej przedmiotowe twierdzenia [...] odróżnia od składników teorii empirycznych również przedmiotowych, sposób

* „Obydwie grupy nauk [nauki przyrodnicze i filozofia nauk przyrodniczych, która analizuje proces badawczy - dop.A.L.] stanowią o zreflektowanym rozumieniu przyrody. Podkreśla się w ten sposób brak podstaw dla typowo filozoficznych dociekań nad przyrodą.” (Z. Hajduk, „Filozofia przyrody a filozofia nauki”, art. cyt., s. 172).

6!