Snap10

Filozofia przyrody jako nauka filozoficzna

który z faktu matematyczności świata wyciąga wnioski dotyczące kreacji Wszechświata⁵².

Ocena zarysowanego programu uprawiania filozofii nie jest łatwa z kilku powodów. Jednym z istotnych jest niejednolitość podejmowanej problematyki. W pracach analizuje się bowiem zarówno założenia, metody i pojęcia występujące w poszczególnych naukach przyrodniczych, jak i sięga się poprzez wyniki nauk przyrodniczych do samej przyrody (czy jej modeli, tworzonych w ramach tych nauk) i próbuje się uchwycić istotę rzeczywistości materialnej. Z jednej strony, mamy do czynienia z problematyką wkraczającą w obszar zagadnień epistemologicznych teorii przyrodniczych, z drugiej zaś, z przedmiotowym odniesieniem się do przyrody. Przy poszukiwaniu filozoficznych problemów w nauce napotykamy zatem na wyraźnie różniące się typy zagadnień. Czym innym jest bowiem poszukiwanie wpływu filozofii na nauki przyrodnicze od badania zagadnień dotyczących np. czasu i przestrzeni w oparciu o wyniki nauk przyrodniczych. Często w pracach autorów podejmujących problematykę z tego zakresu występuje przemieszanie tych odmiennych typów zagadnień. Prowadzi to do zacierania różnic między zagadnieniami typowymi dla filozofii przyrody a filozofii przyrodoznawstwa. W tym zakresie program filozofii w nauce nie jest jeszcze precyzyjnie wypracowany⁵³.

Inny rodzaj trudności dotyczy braku jasno sprecyzowanych metod uprawiania filozofii w nauce. M. Heller stwierdza, iż „nie jest zwolennikiem planowania przy zielonym stoliku, »jaką tu filozofię należałoby uprawiać«, tzn. ustalania a priori metody, a dopiero potem jej »wprowadzania w czyn«. Zwyczajnie - i w bardziej naturalny sposób - refleksja metodologiczna przychodzi po okresie

" Zob. np. M. Meller, „Początek świata”, Kraków 1976, s. 174-184.

⁵¹ Program filozofii w nauce, przy posłużeniu się terminologią używaną przez 7.. Hajduka, można zaliczyć zarówno do filozoficznej refleksji nad wynikami nauk przyrodniczych, która jest uważana za pewien typ filozofii przyrodoznawstwa, jak i filozofii przyrody typu drugiego, ściśle powiązanej z naukami przyrodniczymi (7.. Hajduk, „Filozofia przyrody a filozofia nauki”, Roczniki Filozoficzne 35(1987) z, 1,5. 173-174, 177-178).

¹ bujnych, choć być może instynktownych (a niekiedy chaotycznych) badań w nowej dziedzinie”⁵⁴. Jak się jednakże wydaje, pogłębiona I refleksja metodologiczna staje się konieczna, gdyż filozofii w nauce I łatwo jest postawić zarzut mieszania płaszczyzny przedmiotowej (zagadnienia, które dotyczą bezpośrednio przyrody) z metaprzed-f miotową (zagadnienia dotyczące analizy teorii przyrodniczych). ?    Nasuwa się również kwestia prawomocności przechodzenia od

[    wyników nauk przyrodniczych do tez z zakresu filozofii przyrody.

Autorzy realizujący w praktyce program filozofii w nauce nie negują bowiem różnic między jednym typem nauki a drugim. M. Heller uznaje „odmienność »płaszczyzn poznawczych« nauk empirycznych i przynajmniej niektórych typów filozofowania”⁵⁵. Co więcej, uważa, iż „oznaką łatwego optymizmu są ontologizujące interpretacje nauki, w których dopuszcza się możliwość bezpośredniego wyprowadzania wniosków ontologicznych z teorii przyrodniczych”⁵⁶. Jednakże w jego pracach granica między tymi dwoma typami nauk nie zawsze :■ jest jasno zarysowana. Oczywiście wyniki nauk przyrodniczych dostarczają szeregu ważnych problemów, które mogą stać się przedmiotem refleksji filozoficznej. Jednakże wydobycie tych zagadnień jest ustaleniem, jakie własności posiada przyroda, co stanowi dopiero wstęp do filozofii przyrody.

Do nurtu uprawiania filozofii w nauce można, z pewnymi zastrzeżeniami, zaliczyć „zjawisko filozofujących przyrodników”. W ostatnich latach ukazało się wiele publikacji pisanych przez naukowców pracujących twórczo w jakiejś dziedzinie nauk przyrodniczych. Dla przykładu można wymienić książki, które niedawno zostały wydane w Polsce, fizyków: W. Heisenberga, „Część i całość. Rozmowy o fizyce atomu”, Warszawa 1987, M. Kaku, J. Trainer, „Dalej niż Einstein. Kosmiczna pogoń za teorią

* M. Heller, „Jak możliwa jest »filozofia w nauce«?’\ art. cyt., s. 7-8.

^S5 Tamże, s. 8; Por także: M. Heller, „Czy istnieje autentyczna filozofia przyrody?”, art. cyt., s. 10-11.

⁵⁵ M. Heller, J. Życiński, „Epistemologiczne aspekty związków filozofii z nauką”, art. cyt., s. 8.

49