2

Przedmowa

Katastrofa, która dotknęła Żydów w latach 1933-1945, miała charakter masowy. Rozpoczęła się w Niemczech, by w końcu ogarnąć większość kontynentu europejskiego. W wydarzeniach tych wzięło udział wielu sprawców, dotknęły one ogromu ofiar, a towarzyszyła im masa świadków. Owe trzy grupy wyraźnie różniły się od siebie, a podziały te utrzymały się do końca życia. Każda z nich postrzegała wydarzenia z własnej, szczególnej perspektywy, każdą cechowały odrębne postawy i reakcje.

Sprawcy byli ludźmi, którzy odegrali szczególną rolę w planowaniu i wprowadzaniu polityki antyżydowskiej. W większości przypadków zdawali sobie sprawę z charakteru swoich funkcji, przypisując je do stanowiska i zakresu obowiązków. Ich działania miały charakter bezosobowy. Sprawcom wystawiano stosowne upoważnienia bądź udzielano odpowiednich instrukcji, niezbędnych do wykonania powierzonych im zadań. Ponadto za zagładę Żydów nie odpowiadała jedna wydzielona organizacja, nie istniał również jeden osobny budżet przeznaczony na realizację tego celu. Poszczególne zadania rozdzielono między rozbudowane struktury biurokratyczne, a każdy z uczestników mógł mieć poczucie, że jego wkład jest niewielką częścią ogromnej operacji. Z tego powodu administratorzy, urzędnicy czy umundurowani strażnicy nigdy nic mówili o sobie jako o spraw-

9