P1010185 (5)

Proces przemiany psychicznej, którą przeżył Jung w latach 1912—18, przedstawiliśmy w tak obszernej formie, ponieważ miał on charakter paradygmatyczny dla idei i praktyki procesu indywiduacji, stanowiącego centralną kategorię całego systemu jungowskiego. Do cech konstytutywnych tej przemiany — by w jednym zdaniu podsumować to, co o niej powiedzieliśmy—należy zaliczyć: dezintegrację danej i „przystosowanej” osobowości (przebiegającą z towarzyszeniem zjawisk psychotycznych i we względnej izolacji społecznej) oraz jej reintegrację na wyższym poziomie, tj. narodziny nowej osobowości (pod warunkiem paradoksalnego zachowania ego/— tu czynnikami decydującymi są: wiedza i moralność— między skostnieniem a rozpadem, czyli pogłębienia go i rozszerzenia, otwarcia na jaźń), jak również — co najw^rażniejsze — narodziny nowych treści twórczych (poznawczych, moralnych czy artystycznych), wzbogacających społeczeństwo i kulturę.

Resztę — blisko pół wieku — swego życia Jung poświęcił na opracowywanie przeżytego i, dodajmy, w różnych metamorfozach rozwijającego się dalej procesu przemiany psychicznej, tj. by użyć jego własnego terminu — na jego amplifikację.³⁷ Amplifikacja ta przebiegała przede wszystkim na płaszczyźnie praktycznej (psychiatryczne doświadczenia z pacjentami³⁸ oraz udział w wyprawach etnograficznych^⁹). Z kolei doświadczenia praktyczne ulegały amplifikacji symbolicznej i intelektualnej poprzez bogate studia z zakresu wszelkich niemal dziedzin kutury. Tak w nieustannym dialogu praktyki i refleksji narodziła się psychologia analityczna (kompleksowa) przynosząc zarówno psychologii i psychiatrii, jak i kultu rożna wstwu nowe idee, które wywarły i nadal wywierają niemały wpływ na takie dziedziny, jak religioznawstwo, badania nad parareligiami, teologia, parapsychologia, filozofia, etyka, orientalistyka, etnologia, socjologia, politologia, pedagogika, teoria sztuki i literaturoznawstwo.⁴⁰

Nie zamierzamy przedstawiać tu całego rozwoju doktryny Junga. Ograniczymy się do prezentacji samego jej rdzenia, tj. koncepcji procesu indywiduacji⁴¹, koncepcji, która jest teoretycznym uogólnieniem zarówno jego doświadczeń psycho-logiczno-psychiatrycznych i etnograficznych, jak i studiów nad religiami i parareligiami (głównie alchemią).

Ideę „procesu indywiduacji” można wykryć już w dok-

torskicj pracy Junga, jednakże samo pojęcie i termin pojawiają się dopiero w pierwszej jego książce opublikowanej po latach „przemiany”: w Psychologische Typen z roku 1920. Pojęcie to zresztą ma starą tradycję: principium indi-viduaiionis_y rozumiane jako zasada, na której opiera się rozszczepienie tego, co ogólne, na to, co szczególne czy jednostkowe (indywidua), spotykamy w dziejach myśli europejskiej u Arystotelesa, Alberta Wielkiego, Tomasza z Akwinu, Mistrza Eckharta, Leibniza i Spinozy.⁴²

Kiedy Jung mówi o „procesie indywiduacji”, który oznacza daną każdemu człowiekowi możliwość rozwoju i ma na celu przekształcenie psychiki jednostkowej w psychiczną całość⁴¹, nawiązuje wprawdzie do dawnych definicji filozoficznych, zarazem jednak rozszerza sens tego pojęcia obejmując nim nie tylko rozwój samej świadomości, lecz także oddziaływanie wzajemne, tj. współdziałanie i konflikt między świadomym i nieświadomym aspektem psychiki. O* treści pojęć „świadomości” i „nieświadomości” pisał zwięźle K. W. Bash: „Możemy rozróżnić trzy główne znaczenia, w jakich używane są te terminy, a mianowicie 1° cechy pewnych treści lub procesów psychicznych...; 2° te części psychiki, których treści wymienione cechy charakteryzują, tj. sfery określane w sensie topologicznym jako ^świadomość* lub «nieświadomość»; 3° systemy psychiczne w pewnym stopniu zbieżne, ale niekoniecznie się pokrywające i różniące się od reszty psychiki pewnymi własnościami systemowymi. Zgodnie z naszą propozycją w pierwszym wypadku używamy terminów ^świadomość) i «nieświadomość» (Bezcusstheit, eon-sciousness i Uńbewusstheit, uticonscious?iess) rozumianych jako cechy, w drugim — terminów ^świadomość) i ‘'nieświadomość) (das Bewusste, the conscious i das Unbewusste, che im-conscious) rozumianych jako sfery topologiczne, a w trzecim— terminów «psychika świadoma*) i «psychika nieświadoma* (Bewusstsein, the conscious ndnd i UjĄęwusstsein, the tmconscious mind) pojętych jako systemy”.T W tym znaczeniu proces indywiduacji to proces dojrzewania psychiki na drodze możliwie największego poszerzania pola świadomości przez stopniową integrację treści nieświadomych.

Dwubiegunowa psychika ludzka znajduje się w nieustan-, nym dynamicznym ruchu. W postulowanym przez Junga energetycznym modelu psychiki jej dynamiczność opiera