2

II. Podstawowe pojęcia psychologiczne

56

Ekmana za podstawowe uważa on wstyd, poczucie winy, zainteresowanie, zaskoczenie i pogardę.

W ujęciu ewolucyjnym funkcją emocji jest uruchomienie gotowości do działania i nadanie temu działaniu priorytetu. Na przykład większość ludzi poczuje strach, kiedy zobaczy przed sobą duży przedmiot, zbliżający się szybko w ich kierunku. Strach ten służy wywołaniu odpowiedniej reakcji - uskoczenia, zanim jeszcze stwierdzimy, czy jest to niesiona przez wiatr gazeta, czy pędząca ciężarówka.

Z kolei Richard Lazarus, w swej poznawczej teorii emocji, podkreśla ich lunkcję ewaluacyjną. Jego zdaniem emocja powstaje zawsze w wyniku oceny poznawczej, czyli „rozpoznania przez podmiot określonego zdarzenia jako znaczącego z punktu widzenia jego własnych celów i interesów" (za Strclau. 2000). Proces oceny pierwotnej dotyczy tego, czy zdarzenie ma znaczenie (pozytywne lub negatywne) dla jednostki. Ocena wtórna dotyczy możliwości jednostki poradzenia sobie z tym zdarzeniem, a także z występującymi w związku z nim emocjami. Według Lazarusa ocena poznawcza jest warunkiem koniecznym pojawienia się emocji.

Regulacyjny wpływ emocji przejawia się we wzbudzeniu dążenia podmiotu do podtrzymania kontaktu z obiektem, gdy jest on źródłem emocji dodatnich, i unikania go, gdy wywołuje emocje negatywne. Złość może pomóc w mobilizacji do walki, zaś strach dodać energii do ucieczki. (Potwierdza tę hipotezę odmienna dystrybucja krwi: gdy się złościmy najwięcej krwi napływa do rąk, gdy się boimy - do nóg). Wstręt prawdopodobnie służył odsunięciu się od pożywienia mającego nieprzyjemny smak lub zapach. Smutek może być również przystosowawczy - służyć zachowaniu zasobów. Jeżeli pomimo ponawianych wysiłków działania człowieka nie odnoszą skutków (np. dziewczyna nie chce się umówić z chłopakiem na spotkanie), prawdopodobnie odczuje on smutek, który spowoduje ograniczenie tych działań. Zapobiega to nadmiernej inwestycji energii i czasu w coś, czego osiągnięcie jest mało prawdopodobne.

Tym, co różni emocje od nastroju, jest przede wszystkim czas trwania i intensywność. Ze względu na swoją funkcję emocje mają charakter krótkotrwały (np. kilka sekund), nastrój zaś może trwać dłużej (np. cały dzień) przy mniejszej intensywności. Funkcją nastroju jest głównie selekcja dostępności treści pamięciowych (np. nasilanie dostępności treści smutnych, a blokowanie wesołych).

jeżeli emocje są funkcjonalne, to czy istnieją dysfunkcjonalne emocje? Dysfunkcjonalne mogą być nie same emocje, tylko ich właściwości, na przykład

natężenie czy czas trwania. Eksplozja złości, w czasie której niszczymy wszystko dookoła, jest destrukcyjna, podczas gdy mniej intensywna złość mogłaby zmobilizować nas do działania. Smutek w okresie żałoby pomaga w rozstaniu z ukochana osobą, ale żałoba, która trwa wiele lat i nie może się zakończyć, powoduje wycofanie się z życia.

Emocje wpływają na energię i sprawność działania (umiarkowane natężenie emocji sprzyja wysokiej sprawności, wysokie i niskie - obniża sprawność). W procesacli percepcyjnych, myślowych i pamięciowych wzmacniają informacje zgodne z treścią przeżywanej emocji.