34 (16)

MODERNIZACJA REFLEKSYJNA

144    .    ....

darności społecznej. W większej skali wyciągnięcie „przyjacielskiej

dłoni” w obrębie globalnego porządku kosmopolitycznego jest etycznie implikowane w nowym programie naszkicowanym zaraz na początku tego artykułu.

Kie trzeba dodawać, że możliwość i rzeczywistość to dwie zupełnie różne sprawy. Radykalne zwątpienie podsyca niepokój, dominuje niepewność mająca źródło w zjawiskach społecznych; głęboka przepaść dzieli bogatych i biednych zarówno na poziomie lokalnym, jak i globalnym. Mimo to możemy dostrzec jasne perspektywy odnowy zaangażowania politycznego, aczkolwiek układa się ono wzdłuż linii innych niż dotychczasowe. Zrywając z aporiami postmodernizmu, możemy dostrzec możliwości „dialogicznej demokracji” rozciągające się od „demokracji emocjonalnej” w życiu prywatnym do najdalszych granic porządku globalnego. Jako zbiorowość ludzka nie jesteśmy skazani na nieodwracalne rozdrobnienie, choć z drugiej strony nie jesteśmy zamknięci w żelaznej klatce, jak to sobie wyobrażał Max Weber. Poza kompulsywnością znajduje się s/ansa rozwinięcia autentycznych form życia ludzkiego, które niewiele zawdzięczają formulicznym prawdom tradycji, ale w których obrona tradycji również pełni istotną funkcję.

Refleksyjność i jej sobowtóry: struktura, estetyka, wspólnota¹

Scott Lash

Jaką formę mogłaby naprawdę przybrać teoria krytyczna w dzisiejszym, pobawionym formy, choć bardziej niż kiedykolwiek kapitalistycznym porządku światowym? Marksizm służył za naczelną arrne de cńliąue we wcześniejszym, podzielonym klasowo, skrępowanym kategoriami narodowymi społeczeństwie przemysłowym. Co jednak mogłoby go zastąpić w czasach, w których centralne zasady klasy, narodu i przemysłu pozornie ustąpiły pola nowym tożsamościom, globalnemu wytwarzaniu, obiegowi i konsumpcji informacji? Komentatorzy w wielu państwach od kilku lat zadają sobie to pytanie, a jako następcę marksizmu zaproponowali, po pierwsze, etykę racjonalności komunikacyjnej zawartą w pracach Jurgena Habermasa, a po drugie, analitykę dyskursywnej władzy, której przykładem są choćby pisma Michela Foucaulta.

W niniejszym eseju zamierzam dowieść, że kluczowe elementy teorii krytycznej końca XX wieku można znaleźć w konstrukcji

1

Artykuł ten zawdzięcza swoją postać licznym dyskusjom, jakie przeprowadziłem w trakcie jego powstawania - rozmowom z Alistaircm Wackiem, Dcdc Bodcn, Mic kicm I >illoncin, Cclią Lury, Shancm 0’NeilJcm, Hermannem Schwcngclcm, Nickiem Smithem 01.1/ uczestnikami prowadzonych przeze mnie seminariów magisterskich 1 doktoranckich na wydziale socjologii w Lancaster University. Jestem szczególnie wdzięi/ny I )ianc laithney 1 Kuiru Uummon, które w obliczu awarii komputerów hcroic/nic prnputily na tmi./yim 1 uporządkowały rękopis, zarządzając jednocześnie rozbudowanym programem studiów podyplomowych