IMGC98

34 Wprowadzenie

34 Wprowadzenie

cza. iż sens społeczny obiektu jest własnością zachowania, a nie cechą samego obiektu. Znaczenia są względnie trwale, są wynikiem doświadczeń jednostki. Ich sens podlega zatem zmianom w związku z działaniami i doświadczanymi efektami działań. ..Znaczenia są zgencralizowanymi orientacjami, które nie mogą być specy-fikowane w terminach, co człowiek robi w danym szczegółowym czasie i miejscu" (Shibulani. 1961. s. 100). Mają zatem ogólniejszy i ponadsytuacyjny charakter aniżeli szczegółowe działania wobec obiektu w danej sytuacji. Istotą znaczenia, co należy podkreślić, nie jest to. co wspólne w różnych zachowaniach wobec obiektu, lecz organizacja tych działań. Na przykład, sens przyjaźni obejmuje nic tylko zachowania przyjazne, okazywanie sympatii, ale również kontrowersje, spory itp.

Znaczenia funkcjonują w postaci hipotez działań, i na ich podstawie jednostka antycypuje następstwa własnego postępowania oraz działania innych. Hipotezy odnoszą się do określonego audytorium, zawierają zatem element przewidywalności. Co więcej, dotyczą one nie indywidualnych obiektów, lecz ich społecznych kategorii. Świat znaczeń społecznych jest zatem obszarem obiektów o wielowymiarowych własnościach. Jednostka operuje zdefiniowanymi przez siebie kategoriami, które umożliwiają jej antycypację reakcji, jakich doświadczy w kontaktach z innymi. Znaczenia są więc sposobem uporządkowania świata, w tym również ludzi jako obiek

tów działań.

Znaczenia podlegają uprawomocnieniu przez działania. Sens obiektów jest stale weryfikowany nieustannym testowaniem hipotez przez działania własne. Zgodnie z pragmatyczną wymową koncepcji, muszą być one ..funkcjonalnie efektywne" wobec przystosowania jednostki oraz wzajemnie uzgodnione (Shibutani, 1961, s. 113). Działa tu również mechanizm poszukiwania konsensu społecznego, czyli sprawdzania. czy również dla innych taki sam sens ma dany obiekt. Generalnie podkreśla się tendencję do samopotwierdzania znaczeń już uformowanych kulturowo.

Działanie aktora wobec jednostkowej sytuacji jest zatem poprzedzone percepcją sytuacji, uświadomieniem hipotez i na ich podstawie zdefiniowanie sytuacji oraz rozwiązanie jej problematycznego charakteru poprzez wybór stosownego działania. Występuje tu mechanizm role-taking zasadzający się na hipotezach antycypujących reakcje innych. Są one wywiedzione ze znaczeń społecznych, odnalezionych przez jednostkę w danej sytuacji. W efekcie działania albo uprawomocniają znaczenia, albo też zmieniają sens obiektów dla jednostki.

Shibutani podkreśla, iż ze względu na operowanie tą samą perspektywą występuje określona zgodność definiowania różnych sytuacji przez jednostkę. Działanie jest poprzedzone uporządkowanymi procesami, poprzez które jednostka odbiera wskazówki (percypujc sytuację i uświadamia hipotezy) oraz działaniem odpowiada na nie. Już sama sytuacji jest selektywna, kumulatywna i strukturalna, czyli jest konstrukcją gMtapMdnaną z jego sposobu kategoryzacji świata w kategoriach sensu społecznego.

Ti*, jak jednostka widzi, myśli, czuje, działa, stanowi jej perspektywę. Ujmuje jdną jednostkową sytuację 9 punktu widzenia grupy, czyli pewnego frag-pod/ielającego taki właśnie sens obiektów. Nie chodzi przy

tyni o punkt widzenia konkretnej grupy, fizycznie wyodrębniającej się jak np. grapn rówieśnicza czy pracownicza. Są to zwykle luźniejsze kategorie wytwarzające pewne uniwersa dyskursu, czyli obszar znaczeń określany mianem ich ..świata społecznego"

Perspektywa jest audytorium jednostki, które ona sama wybiera. Jednak zawsze jest to kolektywny punkt widzenia, co oznacza, iż działania jednostki zasadzają się w istocie na grupowo określonym widzeniu świata (sytuacji, zdarzeń, obiektów). Również kolektywnie są wyznaczone działania wobec niego. To warunkowanie me ma determinującego charakteru i jednostka nie stosuje automatycznie i bezwiednie perspektywy określonej grupy. Ona sama określa audytorium, jakie przyjmuje wo-bec danej sytuacji. Kolektywny charakter perspektywy jest grupowym sensem sytuacji, czyli zespołem wzajemnie powiązanych znaczeń, opartych na pragmatycznych przestankach. W związku z tym jednostka żyje w określonym święcie znaczeń, czyli pewnej spójnej całości społeczno-kulturowej. W jej kategoriach widzi i rozumie ona sytuacje i zdarzenia i z niego również wywodzi sposoby działań własnych.

Zdaniem Shibutaniego, teza, iż jednostka przyjmuje perspektywę grupy, do której należy, jest prawdą wielokrotnie udowodnioną w socjologii. Newcomb uzasadnił istnienie grup odniesienia opierających się na identyfikacji. Należy jednak pamiętać. że ludzie mogą przyjmować perspektywy grup. których nie znają osobiście (np. polityków określonych orientacji, ideologów itp.j. grup do których wprost nie należą, a o których wiedzą i które znają z zastępczej partycypacji (np. z lektur, ze środków masowego przekazu itp.). Mogą również przyjmować punkt widzenia nie istniejących grup społecznych (np. przyszłego pokolenia). Jednostka może również przyswajać sobie kilka perspektyw, gdy/ równocześnie może partycypować w kilku światach społecznych. Włączona kanałami komunikacyjnymi w wiele grup. może przechodzić z jednego do drugiego systemu znaczeń społecznych, zależnie od napotykanych sytuacji. Jednostka jest zatem szczególnym zgromadzeniem światów społecznych, które są przez nią aktualizowane w stosownych sytuacjach (Shibutani. 1961. s. 255-258). Graficznie można przedstawić to następująco.