374

żeńskimi konkretyzuje się kontekstowo jako wykładnik deminutywności, np. żabka, szafka (wyjątek stanowią nieliczne nazwy symilatywne, np. rączka ‘uchwyt’).

4.4.    ZNACZENIE FAKULTATYWNE WYSTĘPUJĄCE SERYJNIE

Formanty mają także znaczenia fakultatywne, pojawiające się w seriach derywatów (ale nie w ściśle określonych klasach, jak w typie poprzednim). Znaczenia te dla opisu słowotwórczego są istotne, zwłaszcza wtedy, gdy są to znaczenia przy innych formantach inwariantne (np. znaczenie żeńskości, które dla formantu -yni jest inwariantne, a dla formantu -ka fakultatywne, por. narciarka ‘kobieta narciarz’ i ‘narciarstwo’, czy agensa (wykonawcy czynności), które dla formantu -iciel jest inwariantne, a dla formantu -ak fakultatywne), a także jeśli są to znaczenia występujące w dużych seriach, np. nazwy żon z sufiksem -owa (doktorowa, ministrowa).

Oczywiście pojęcie serii jest nieostre: zaczyna się przy parze derywatów typu czwartek, piątek, w których formantowi -ek można przypisać znaczenie jednostkowe ‘dzień tygodnia’, poprzez liczne np. nazwy wódek z formantem -ka (wiśniówka, anyżówka, tubrówka), nazwy ciast z formantem -ec (makowiec, serowiec) i jeszcze liczniejsze nazwy statków, domów z formantem -ec (drobnicowiec, galeriowiec, punktowiec), aż do wielkich serii, takich jak nazwy zbiorów czy nazwy osób pozostających w relacji pokrewieństwa (nazwy żon z formantem -owa, nazwy par małżeńskich z formantem -ostwo itp.).

Małe grupy semantyczne o dużym stopniu szczegółowości mogą być co najwyżej w opisie słowotwórczym sygnalizowane, pokazane powinny być tylko serie większe.

4.5.    FAKULTATYWNIE WYRAŻANE PODSTAWOWE POJĘCIA SEMANTYKI I SKŁADNI

Dla słowotwórstwa istotne są wreszcie te znaczenia pojawiające się fakultatywnie, które sygnalizują ogólne typy relacji semantycznych występujących w składni i semantyce, wykorzystywane przy tworzeniu zdań i operacjach nazwotwórczych, takie jak subiekt czynności i stanu, obiekt, miejsce, narzędzie itp. (zestaw relacji semantycznych zob. 6.3.).

Znaczenia te zostają uznane za istotne dla słowotwórstwa, choć najczęściej nie stanowią funkcji inwariantnych ani kontekstowych formantów: do wyjątków należy tu pojęcie subiektu czynności (por. formanty -iciel, -ca), natomiast znaczenie obiektu nie jest dla żadnego formantu inwariantne: odłamek i płaczek mają tę samą formę, a o tym, że formantowi w wyrazie odłamek zostaje przypisana funkcja obiektu - rezultatu, a w wyrazie płaczek - subiektu, decyduje odrębność relacji semantycznej między derywatem a podstawą w obu tych wyrazach, powtarzająca się także w innych typach wyrazów, np. w imiesłowach przymiotnikowych odróżniających ściśle subiekt czynności od obiektu czynności (por. łamiący - łamany).

374