37 (53)

//. Cechy konstytucji jako ustawy zasadniczej 37

2)    ustanowieniu kilku - konkurencyjnych lub wykluczających się - procedur zmiany konstytucji,

3)    ustanowieniu zakazu zmiany konstytucji w pewnych sytuacjach bądź okresach.

Ad 1. Konstytucja sztywna może być zmieniona tylko szczególną ustawą uchwaloną (kwalifikowaną) większością głosów - jest to przesłanka sine c/ua non dla odróżnienia ustaw konstytucyjnych od ustaw zwykłych. W większości państw współczesnych jest to przesłanka wystarczająca, a więc zmiana konstytucji pozostaje w gestii parlamentu, o ile uda się w nim zbudować odpowiednią większość. Tytułem przykładu wymienić można RFN (większość dwóch trzecich w Bundestagu i Bundesracie - art. 79 ust. 2), Francję (większość trzech piątych w parlamencie zwołanym w charakterze kongresu), Włochy (większość dwóch trzecich głosów w obu izbach - w takim wypadku nie przeprowadza się referendum konstytucyjnego), Portugalię (większość dwóch trzecich w Zgromadzeniu Republiki), a w przypadku tak zwanych nowych demokracji - Węgry (większość dwóch trzecich), Bułgarię (większość trzech czwartych), Czechy (większość trzech piątych w obu izbach). Występować tu również mogą dodatkowe utrudnienia proceduralne, z których najdalej idącym jest konieczność potwierdzenia zmiany konstytucji przez następny parlament (Szwecja i Grecja), z czym może się też wiązać obligatoryjne rozwiązanie parlamentu (Belgia, Dania).

W niektórych krajach, zwłaszcza o federalnym charakterze, wymagane jest współdziałanie parlamentu centralnego z parlamentami lokalnymi. W Stanach Zjednoczonych poprawka konstytucyjna musi być przyjęta przez kongres większością dwóch trzecich w każdej z izb, a następnie zaakceptowana przez trzy czwarte stanów; w Kanadzie konieczna jest zgoda legislatur z dwóch trzecich stanów skupiających przynajmniej 50 proc. ludności (niektóre postanowienia mogą być jednak zmieniane w innej procedurze); w Rosji konieczna jest zgoda przynajmniej dwóch trzecich podmiotów federacji (zmiana niektórych postanowień możliwa jest jednak tylko w trybie uchwalenia nowej konstytucji).

Najdalej idącym rozwiązaniem jest powiązanie zmiany konstytucji z instytucją referendum. Jego przeprowadzenie jest czasem koniecznym elementem tej procedury (Szwajcaria, Irlandia. Rumunia; we Francji referendum jest obligatoryjne, chyba że parlament uchwali zmianę konstytucji większością trzech piątych głosów), niekiedy obowiązek przeprowadzenia referendum występuje tylko w odniesieniu do zmian całościowych (Austria) lub zmian postanowień najważniejszych (Litwa), czasem tylko w sytuacji, gdy zażąda tego określona grupa deputowanych lub wyborców (Włochy).

Ad 2. Niektóre konstytucje ustanawiają kilka procedur swojej zmiany. Procedury le mogą mieć charakter rozłączny, w zależności od sytuacji. Najbardziej typowe jest odróżnienie zmiany konstytucji (rozumianej jako wprowadzenie pojedynczych poprawek do tekstu i dokonywanej wyłącznie przez parlament) od rewizji konstytucji (rozumianej jako zmiana o charakterze całościowym).

Rewizja konstytucji może wymagać potwierdzenia w referendum (Austria, Litwa) lub przez specjalnie w tym celu wybraną konstytuantę (Bułgaria); niektóre konstytucje zakładają też, że co pewien czas powinno się dokonywać ich rewizji i wprowadzają w tym • ulu odrębną (łatwiejszą) procedurę (Portugalia, a kiedyś polska Konstytucja marcowa).

Ad 3. W wielu krajach niedopuszczalna jest zmiana konstytucji w czasie obowiązywania stanu wyjątkowego lub wojenneg Portugalia, Hiszpania, RFN, Polska)