39

bycia blisko nauczycieli i nawiązywania z nimi interakcji jest sukces szkolny, a porażka oddala od siebie obie grupy uczestniczące w^r codziennym życiu szkoły.

Nic zawsze obserwacja etnograficzna przebiega przez wymienione ogniwa. Wyjątek stanowi obserwacja zdarzeń krytycznych. Polega ona na skierowaniu uwagi badacza na konkretny element badanego terenu. Wówczas czynności badawcze od razu zostają zogniskowane, a obserwacja przybiera formę selektywną. Wyrazistym przykładem takiego działania jest opis obserwacji, jakiej dokonała M. Chomczyńska-Miliszkicwicz, którą interesował problem destabilizacji tożsamości seksualnej młodzieży. Obserwację prowadziła w klubie młodzieżowym, podczas dyskoteki otwartej dla wszystkich orientacji seksualnych. Oto krótki fragment jej opisu etnograficznego:

„Dominują zapachy (...) kosmetyków specjalnie produkowanych dla obojga płci. Niemal wszyscy goście dyskoteki ubrani są w białe koszulki, gdyż te najlepiej absorbują szybko migające ultrafiolety. Dominuje muzyka transowa, działająca na drogi piramidowc, podobnie jak kołysanie wózkiem działa usypiająco na niemowlę. Światła laserowe sprawiają, żc obserwator widzi ruchy tańczących w przerywanych na ułamki sekund sekwencjach. Ruch ręki wygląda jak przemieszczanie się jej z punktu do punktu, po którym pozostaje rozmyty ślad. Przez moment widać zatem kilka rozmytych rąk. twarzy, ciał jednej osoby. Takich osób w otoczeniu tańczącego jest wiele, panuje ścisk. Tańczący dotykają się. całują, nie rozpoznając płci partnera. Ich ciała są rozmazane. W taki sposób -rozmycie® społecznych kategorii płci przenosi się na rzeczywiste (a może nierzeczywiste) zachowania ludzi. W jednej chwili można być kobietą, mężczyzną czy kimkolwiek innym, niezależnie od tego, kim się jest w sensie biologicznym czy tożsamościowym”".

Autorka, przebywając w dyskotece, nic interesowała się rozpoznawaniem terenu. Nie skupiała swojej uwagi na rozmowach, jakie toczyły się przy stolikach czy w bardziej ustronnych miejscach. Natomiast celowo skoncentrowała się na obserwacji badanych w sytuacji tańca, ponieważ tę sytuację uznała za zdarzenie krytyczne, czyli zdarzenie, na podstawie którego mogła wnioskować o destabilizacji kategorii płci. Badani bowiem znajdowali się w warunkach niemożności wyraźnego rozpoznania płci osób tańczących obok siebie, a pomimo lego podejmowali wobec nich zachowania seksualne. Na podstawie lego zdarzenia autorka mogła stwierdzić, żc badane przez nią zjawisko ma miejsce w rzeczywistości. Zanim podjęła badania etnograficzne, mogła jedynie o nim wmioskować na podstawie teoretycznych interpretacji, które znajdują się w literaturze poświęconej kulturowym przekazom dotyczącym płci. I takie tropy (dane) teoretyczne kierują uw'agę badacza na poszukiwanie zdarzeń, które okażą się krytyczne dla badanego zjawiska, a więc będą jego przejaw em.

Dane uzyskane drogą obserwacji etnograficznej zostają utrwalone w postaci opisu etnograficznego. Opis taki powstaje w języku doświadczenia, jakie z terenu wyniósł badacz. W tekście przeplatają się opisy zdarzeń z ich analizą i interpretacją.