442

(13)    Nazwy części całości i elementów zbiorów (singulativa) SUB,_mEu_Pim (COLL || TOT)

Są to nazwy derywowane od rzeczowników oznaczających zbiory (najczęściej ludzi, np. zrzeszenia, związki, zespoły), a także przedmioty niezindywidualizo-wane, o nieokreślonych kształtach (np. ziarno, słoma, krew). Derywat nazywa element zbioru (sekciarz, Izraelita), członka zrzeszenia, organizacji (związkowiec, petetekowiec), pojedynczy element zbioru przedmiotu (słoma -* słomka, ziarno -* ziarnko, pył -> pyłek, śnieg -* śnieżynka, krew —> krwinka).

W pierwszym ze znaczeń zbliża się ta grupa do nazw uczestników czynności (np. zlotowicz, bojówkarz ‘uczestnik zlotu, bojówki’). W nazwach syngulatyw-nych przedmiotowych pojawia się znaczenie deminutywności: pojedynczość wiąże się z małością (ziarnko, śnieżynka).

Wykładnikami znaczenia ‘członek zbiorowości, organizacji' są: przede wszystkim formant -owiec (zetemesowiec, oenerowiec i inne, niemal regularnie tworzone od skrótowych nazw organizacji), -ek (endek, chadek', te formacje mogą być rozumiane także jako derywaty paradygmatyczne od endecja, chadecja) oraz te sufiksy, które derywują nazwy mieszkańców: -0 (Belg, Czech), -anin (Łużyczanin, Rosjanin), -ak (Polak, Prusak), -in (Litwin, Rusin), -czyk (Macedończyk), -ec (Ukrainiec). Derywaty tego typu interpretuje się bądź jako nazwy mieszkańców (por. s. 437), bądź też jako nazwy ludzi przynależnych do danego narodu wraz z jego historią, kulturą, językiem. Odwołujemy się wówczas do znaczenia nazw typu Polska, jakie mają one w zdaniach takich, jak: Polska przetrwała wiek XIX mimo wszelkich wynaradawiających akcji zaborców.

Formant -anin (,-anka) występuje także w zawężonej grupie o skomplikowanej strukturze semantycznej: 'członek zakonu, zgromadzenia, którego założyciela, patrona, miejsce założenia nazywa podstawa’, np. franciszkanin, franciszkanie Franciszek', dominikanin, dominikanie <— Dominik', urszulanka <- Urszula; karmelita Karmel.

Nazwy syngulatywne oznaczające przedmioty pojedyncze derywowane są najczęściej za pomocą tych samych formantów co deminutiva (-ek, -ka, -inka).

Odrębną, nieliczną grupę stanowią nazwy składników, elementów składowych, derywowane od nazw substancji, których części stanowią, np. mocznik ‘składnik moczu’ (por. odwrotność tej relacji w grupie (15) na s. 443, np. siarczan 'związek zawierający siarkę’), drzewnik ‘składnik komórek drzewa', ona nazwy części przedmiotów, które nazywa podstawa, np. derywaty z sufiksem -isko: siekierzysko ‘część siekiery’, wędzisko ‘część wędki’, grabisko ‘część grabi’.

(14)    Nazwy zbiorów (collectiva) SUB_c„_n (SING)

Są to derywaty od nazw osób (nauczycielstwo, studenteria), przedmiotów (grosiwo), roślin (brzezina), zwierząt (ptactwo, robactwo) oznaczające ich zbiory. Jak widać, zbiory mogą być bardziej lub mniej ukształtowane jako odrębne przedmioty, np. ptactwo, robactwo to mnogość o nieokreślonej strukturze, brzezina, grabina, brzeźniak to zbiór ukształtowany jako las.

Podstawami collectivów są rzeczowniki, w tym także substantywizowane przymiotniki, np. młodzież ‘zbiór ludzi (istot) młodych’, starszyzna ‘zbiór starszych (funkcją)’, duchowieństwo ‘zbiór duchownych’. Collectiva odprzymiot-

442