547

a zwłaszcza poczłapać, pogalopować - od czasowników ruchu ze zneutralizowaną opozycją ‘ruch ukierunkowany : ruch nieukierunkowany’. Derywaty determinatywne nie podlegają imperfektywizacji.

23.1.2.    Formacje perduratywne tworzone są za pomocą prefiksu prze-, który wnosi znaczenie wypełnienia akcją podstawy pewnego odcinka czasowego od jego początku do końca. Wyrażenie nazywające ten odcinek czasowy pojawia się przy derywacie w sposób obligatoryjny, np. przesiedzieć godzinę, przeżyć sto lat, przechować (kogoś) dwa dni, przebłąkać się od rana do wieczora. Formacje te podlegają podobnym ograniczeniom jak formacje determinatywne, ale są one rzadziej używane; odnosi się to zwłaszcza do odpowiedników niedokonanych, które nie są tu wykluczone (por. przechowywać kogoś dwa dni).

W ścisłym związku z nimi pozostają użycia typu przeżyć || przeżywać wojnę, przeczekać || przeczekiwać burzę, przespać || przesypiać wykład. Jak wskazują przykłady, czasowniki te nie łączą się tu z określeniami czasu sensu stricto, lecz z nazwami zdarzeń trwających pewien czas. Czasowniki w tych połączeniach zdają się zawierać nadwyżkę znaczeniową; informację o przetrwaniu danego zdarzenia. Jest to jednak wpływ kontekstu, a nie znaczenie prefiksu.

23.1.3.    Formacje konatywno-perduratywne tworzy prefiks wy-, który również oznacza wypełnienie akcją pewnego odcinka czasowego z zaznaczeniem, iż dokonało się to dzięki wysiłkowi wykonawcy, np. wysiedzieć godzinę, wytrwać chwilę. Są to formacje bardzo rzadkie, pochodzą od czasowników oznaczających stan żywego subiektu. Nie podlegają imperfektywizacji.

Nie są ich odpowiednikami niedokonanymi formacje prefiksalno-paradyg-matyczne wystawać, wysiadywać (gdzieś godzinami); informują one o intensywności akcji mierzonej długim okresem ich trwania.

2.3.1.4.    Formacje normatywno-perduratywne jak poprzednie motywowane są przez czasowniki stanu. Tworzy je prefiks od- o znaczeniu podobnym do powyższych, z uzupełnieniem, że dany odcinek trwania akcji podstawy spełnia nakazane z zewnątrz wymogi, np. odsiedzieć, odczekać, odstać (godzinę).

2.3.1.5.    Formacje 1 i m i t y w n e powstają licznie od czasowników stanu i czynności przy użyciu prefiksu do-, który oznacza wskazanie końcowej granicy odcinka czasowego; granica ta w sposób obligatoryjny musi być nazwana wyrażeniem temporalnym, por. dobyć do lata, doczytać, dospać do rana. Większość tych derywatów używana jest jednak rzadko.

2.3.1.6.    W formacjach fazowych rola formantów sprowadza się do wyróżnienia momentów początkowych lub końcowych akcji podstawowej.

W formacjach inchoatywnych, tworzonych za pomocą prefiksu za- (rzadziej po-, u-), uwydatnia się momenty początkowe akcji. Czasowniki te nie stanowią jednak semantycznie jednolitej grupy: szczegółowa interpretacja inchoatywności uzależniona jest od znaczeń podstaw, bowiem nie każda akcja daje się obiektywnie dzielić na fazy.

547