572

Po przekształceniu przymiotnika w czasownik podmiot zdania zależnego staje się dopełnieniem bliższym derywatu, który jest zawsze czasownikiem przechodnim.

Czasowniki kauzatywne paradygmatyczne tworzą równie zwartą grupę jak procesualne. Powstają głównie za pomocą formantu -i- (-0-), rzadziej -owa-(-uj-) i -izowa- (-izuj-) - z morfemem -iz- wyabstrahowanym z czasowników zapożyczonych, por. rumiany -> rumienić, doskonały -* doskonalić, prosty -» prostować; z tematami obcego pochodzenia: humanizować ‘czynić humanistycznym’, indywidualizować ‘czynić indywidualnym’, palatalizować ‘czynić palatalnym’ (z odrzuceniem sufiksów przymiotnikowych); niektóre nie mają przyswojonych podstaw, np. polonizować.

Ponieważ czasowniki kauzatywne nazywają działania zmierzające do zmiany obiektu, mają swoje prefiksalne odpowiedniki dokonane; oznaczają wtedy dokonanie zmiany obiektu, np. zrumienić, wyprostować. Stąd też większość formacji tego typu powstaje jako czasowniki dokonane przez jednoczesne dodanie do tematu przymiotnikowego prefiksu i sufiksu czasownikowego, czyli formacje, których charakterystykę przedstawiamy poniżej.

3.2.2.2. Struktura wewnętrzna formacji prefiksalno-paradygmatycznych opiera się na schemacie ‘powodować, aby coś się stało jakieś’ (jak w formacjach paradyg-matycznych) uzupełnionym znaczeniami trzynastu prefiksów. Przyrostkiem tematycznym jest tu zawsze -i- (-0-). Formacje kauzatywne przeważają zdecydowanie nad procesualnymi w tym typie derywacji. Dokonajmy ich przeglądu według prefiksów.

Formacje z prefiksem do- są rzadkie, zawierają znaczenie prefiksu ‘dodatkowo’, np. dopełnić ‘powodować działaniem dodatkowym, aby coś było pełne’ (oczywiście ze względów semantycznych wykluczone jest wywodzenie tej formacji od czasownika pełnić); podobnie: doszczelnić (por. odczasownikowe dopisać (zdanie)).

Formacje z prefiksem na- są również nieliczne i stanowią luźną grupę; por. napełnić ‘uczynić (jakiś pojemnik) pełnym’, nagłośnić (sprawę) ‘uczynić (sprawę) głośną’ (na wzór nalać), nawilgotnić ‘uczynić coś wilgotnym’ (na wzór nasączyć), natłuścić ‘uczynić powierzchnię czegoś tłustą’ (por. nasmołować).

Formacje z prefiksem o(b)~ zawierają znaczenie działania całkowitego, zupełnego, wszechstronnego, np. oślepić ‘uczynić (kogoś) ślepym’, podobnie: obezwładnić, obnażyć, ogłupić (por. odczas. opoić (kogoś)).

Formacje z prefiksem od- dzielą się na dwie grupy na podstawie dwu znaczeń prefiksu:

a)    w typie odkonkretnić, odnosowić (samogłoskę), odrealnić znaczenie prefiksu nawiązuje do formacji anulatywnych (por. odkopać (skrzynię)), np. odpolszczyć ‘spowodować, że coś przestaje być polskie’;

b)    w typie odnowić, odmłodzić, odświeżyć prefiks wnosi znaczenie restauratyw-ne (por. odczas. odgrzuć (obiad)), np. odświeżyć ‘uczynić coś na powrót świeżym’.

Formacje z prefiksem po- oznaczają takie działanie agensa na przedmiot, że nabywa on cechę oznaczaną podstawowym przymiotnikiem parametrycznym w stopniu wyższym, np. pogrubić ‘uczynić grubszym’, pogłębić ‘uczynić głębszym’. Jeśli stopień wyższy przymiotnika ma temat supletywny w stosunku

572