581

4. Formacje z wbudowanym wyrażeniem argumentu miejsca lub czasu

Na koniec trzeba wspomnieć o możliwość derywacji czasowników od wyrażeń argumentowych miejsca i czasu, choć formacji tego typu jest niewiele.

Formacje od nazw miejsc opierają się na strukturach X umieszcza / przechowuje Y w |1 na Z-cie lub X znajduje się I sytuuje się w || na Z-cie. Schemat pierwszy odwzorowuje strukturę kauzatywnych formacji przechodnich, uzupełnianych w zdaniu nazwą obiektu w acc., np. dołować (ziemniaki), garażować (samochód), magazynować, składować (towar), butelkować, beczkować (piwo), kopertować (pieniądze), wodować (statek). Według schematu drugiego powstają stanowe formacje nieprzechodnie, np. lądować, leżakować, plażować, werandować.

Rzadkie formacje czasowe odzwierciedlają relację między subiektem a czasem, np. nocować (gdzieś) ‘przebywać (gdzieś) w nocy’, zimować, wiekować.

4.2.3.2. Derywaty z formantami prefiksalno-paradygmatycznymi pozostają w bliskim związku z formacjami paradygmatycznymi. Opierają się one na rzeczownikach pełniących w stosunku do predykatów rolę wyrażeń argumentowych głównie środka czynności i obiektu, rzadziej wytworu i miejsca, a formanty są zastępnikami czasownikowych wyrażeń predykatywnych. Jednakże fakt, że współformantami są prefiksy ze znaczeniami takimi jak w derywatach od-czasownikowych, powoduje, że informacje wyrażane przez formanty nie są tak ogólnikowe jak w typach paradygmatycznych; stąd i relacje między czynnością, argumentem wbudowanym w derywat i innymi argumentami, leżące u podstaw tych formacji, są wyraźniejsze. Charakter czasownikowy nadają derywatom sufiksy tematyczne: przede wszystkim -i- (-0-) - w nieprzechodnich z postfiksem się, rzadziej -owa- (-uj-).

1.    W rzadkich formacjach z prefiksem do- prefiks wnosi dwa znaczenia:

a)    działania dodatkowego, a podstawa nazywa obiekt działania, np. do-drzewić, dolesić (kraj), por. odczas. dosolić (zupę)\

b)    działania kierunkowego adlaty wnego, a podstawa jest nazwą miejsca, np. doręczyć (list), dośrodkować (piłkę), por. dojechać.

2.    Równie nieliczne formacje z prefiksem na- oznaczają działanie na powierzchnię przedmiotu za pomocą środka (materii) nazywanego przez temat słowotwórczy, np. nawęglić (metal), nawodnić (łąkę) - z sufiksem rozszerzonym o -ń-.

3.    Formacje z prefiksem -o(b)- zawierają wyraziste znaczenie działania dookolnego na obiekt, a rzeczownik podstawowy oznacza środek tego działania, np. obłonić ‘otoczyć błoną', oblesić, opancerzyć, oparkanić, okwiecić ‘przyozdobić dookoła kwiatami’, por. odczas. obsadzić, obsypać.

4.    Do licznych formacji z prefiksem od- prefiks wnosi znaczenie anu-latywne: likwidację stanu obiektu nazwanego podstawowym rzeczownikiem, por. odchwaścić pole ‘usunąć chwast z pola’, podobnie odgrzybić (dom), odśnieżyć (plac), odwapnić, odgruzować i z większą kondensacją treści odparować ‘usunąć substancję ciekłą zmieniając ją w parę’. Niektóre z nich wchodzą w antonimiczne opozycje z innymi formacjami prefiksalno-para-

581