64554Q1562852221904 21015854 n

12 I. Teatr wśród społecznych i artystycznych praktyk pcrformatywnych

Dramat sceniczny, jeśli jest czymś więcej niż rozrywką (chociaż rozrywka zawsze będzie jednym z jego żywotnych celów), stanowi metakomentarc

—    jawny lub ukryty, zamierzony lub przypadkowy — do głównych dramatów społecznych swojej epoki (wojen, rewolucji, skandali, zmian instytucjonalnych). Nie dość na tym, przesłanie i retoryka dramatu scenicznego ze swej strony dostarczają pożywki utajonej strukturze dynamicznej dramatu społecznego, co częściowo tłumaczy jego podatność na rytualizację. Życie staje się więc zwierciadłem, w którym odbija się sztuka, a żywi ludzie zaczynają odgrywać własne życie, ponieważ dramat sceniczny dostarcza protagonistom dramatu społecznego („dramatu życia”) najbardziej charakterystycznych opinii, wyobrażeń, środków stylistycznych i perspektyw ideologicznych. Żadne z tych odbić — życia w sztuce i sztuki w życiu

—    nie jest dokładne, gdyż ani życie, ani sztuka nie jest zwykłym lustrem, lecz zwierciadłem matrycowym: za każdym więc razem w akcie odbijania pojawia się coś nowego, a coś, co istniało poprzednio, ulega zatarciu lub poniechaniu.

Turner 2005b: 455

Trzeba też pamiętać o zróżnicowanych znaczeniach terminu „teatr" w jego węższym rozumieniu. Teatrem nazywa się zarówno grę aktorską, jak i pojedyncze przedstawienie, budynek (lub specjalną przestrzeń), ale też instytucję czy grupę ludzi, przygotowujących przedstawienia. Wreszcie teatrem nazywa się zarówno dziedzinę sztuki, jak i twórczość poszczególnego dramaturga, twórczość inscenizatora, twórczość widowiskową epoki, regionu, narodu.

Pojęcie teatralności ma także charakter historyczny w tym sensie, że wiąże się z dążeniami praktyków i teoretyków teatru europejskiego z przełomu XIX i XX stulecia (Wielka Reforma Teatru i początki teatrologii) do ustalenia statusu teatru jako autonomicznej dziedziny sztuki i rozerwania związku teatru z literaturą. Teatr bowiem nie zawsze uchodził za sztukę. Ujmowany był jako zjawisko z dziedziny obyczajów lub literatury, a w europejskiej tradycji nowożytnej miewał status służebny wobec literatury (jako środek do jej rozpowszechniania). Stąd antyliterackie ujęcie teatralności i esencjalistyczne poszukiwania istoty sztuki teatralnej. „Teatralność teatru” — jego specyfika jako dziedziny artystycznej, była rozmaicie definiowana, przede wszystkim jednak w opozycji do tekstu werbalnego, który stał się tylko jednym spośród wielu tworzyw scenicznych; tworzywem możliwym do całkowitego wyeliminowania z teatru (Pavis 1998: 545—547; Bkach-Czaina 1975).

Trzeba także dodać, że termin „teatralność” stosuje się również do dramatu (Sławińska 2003; Sarkazac, red., 2007). Teatralność dramatu