4

wstawienie samogłoski mc roz <ft/\ g.i o tym, że zawsze dHHHborfemu będzie idealna. Normalną postacią główną jest'£M^J^||& por. sen-0.

{SFET#Rf|‘iB#Z-}, por. bes-0 : 6ż* te e iłd., ! V R)S#N-}; ,{KAP#Ć-};p)D#-}, por. odbić, ode-lsSif {-#K-}, por. dom-ak-^ijB^ję -£ \K»J£-L por. kop-or&J||kPP^eA-0.

Typy alternacji

Istota wymian morfonologicznyf)Sj^:||3ega na tym, że jeden fonem, rzadko grupa fonemów, zggi|je zastąpiony przez inny fonem (grupę), w wyniku czego powstają allomorfy. Altemacje można klasyfikować według

Z punktu widzenia techniki przekształceń, którym podlegają morfemy, można wydzielić:

A)    HnjMpWtifj spotykanym typem alternacji są wymiany, przy których ilość fonemów żwykle nie ulega zmianie, natomiast zmienia się tylko ich skład („niczego nie ubywa-przybywa”). altemacje noszą nazwę alternacji jakościowych, por. viar- : ijeż-e; ćast- : ćeść-e; kśenz-: kśeić-a.

B)    Innymf$|pSiŁsąiiw. altemacje ilościowe, charakteryzujące się tym, że:

a)    dŚS&ódzi do wstawienia jakiejś samogłoski do ciągu fonemów tworzących morf (czasem na jego Jplp|pii| Mb końcu); są to tzw. epentezy. por. b#z- : bes-0; *ni#s-: pjes-0; px#u-: pxeu-%k‘ptk-’ :par-u; od#-: odte-hraćjjgjjk: ve-pxnoóć; -#k-: łas-eA-0, pjur-et-0 itp.

b)    dochodzi do sytuacji, że jakiś fonem (lub grupa fonemów) jest w określonych warunkach usuwany zojitlifl fonemów tworzących rttorf, np.: śćeuśrć-: śćeMŚ-liv-y; erafi-: gra-m; ćeufk- : ćeńq&g% EUźbiet- : El-a; ^:|Svsltl#k- : ftpsc-ffy Gerltrud- : Trud-a. Takie altemacje nazywa się ucięciami (skróceniami), fiawias kwadratowy: pokazuje, która część mortemu.zostąje ucięta (altemujc z foiiologicznyitt zerem).

c) dla wymian: fonemu na grapę lub na odwrót, .(pa! p : pj, pi: p; b : bt$f w . mj,mj ‘ WJbM/JS '• fi ^v • Vf> Vf • ^v» Rywalić di';fe|®iaąlnych wymian k : k\ k’ śĘ/fajk g', S' -'iB zarezerwuję^¹: określenie: 'IITOfffllt* ttaściiśwo-iakościowa (łączy w sobie elementy '.obu wyżej    typów).

Z nunktu łjffiMp,    'altemacii jakiego typu fonemyi^,.^^^^^;'‘^^^^^

można wyróż#| altemacje samogłosMSWe i soólUlośjsgwgrfnie dotyczy to utfBć).

Z punktu widzenia czynników wywołujących altemacje.:    .altemacje:

automatyczne (Uwarunkowane f$®9|sgiczme —. .mplftfaściami samej wymowy) i altemacje gramatyczne (uwarunkowane iSfpfęlogic,mie -- dodaniem innego morfemu: łfeksyjftego- lr®i słowotwórczego).

Sprawa "igaMlieDia Śltemacji :§p8S|#Ili(iiych i Mmmu/wU)] wwiAjp. naświetlenia. Rozpatrzymy ją na    S|pd^w allomorfówt lut- /AsIWt // 1Mb3fc^a

postać główną uśrasfetp {LOD-}, ę^|pność||iaiB|^ft allomorfów wynika    ił,

d : ź, oraz o : & Iwiższyisigląd pozwala ustalić, 88 wariant z bezdźwięcznym t pojawia się wtedy, gdy znajduj®: Sg^W wygłosie absójppitjlp s^Jkońcu wyrazu,    'ńteutt z

fonetyki, że ttfjto póip|$a, gdzie ni(    spółgłoski ifzwłłjjfcyne właściwe

(także przed spiWteMtfbezdźwięczną). Wymiana ta jest iWj wymfei-ĄM {iraez wymowę (system fonologfeagif i dokonuje się aut«HS8gj©znie (d : t jest Więc wymiana auuap.jryęzną, jak i: voz-: vus-0, gyoźż-: gvuść-0, sad-: satr0 itp.).

Takim samym śppp>bem nie wyjaśnimy', dtafcżego zachodzą dwu.{jj^ust.iłe y.wni.(nv. Zastąpienie d przez ś i®0i jest wymuszone sfpgti§s||^MO w języku ^jJBB||gg||8|| występują połączenia dt-e, np.: deska, dembyk *tMS§|gimało tego - tćMj połączenie jest nawet w formie lodem. Gdyby ta altemacja była automatyczna, mówilfflHBiB