54713 PICT5843

Warto również pamiętać o tym. że nawet metodologicznie poprawne meto* dy i techniki badawcze nic zawsze dają pełną gwarancję poznania badanych zjawisk u stopniu zadowalającym. Skuteczne ich zastosowanie zależy także od spełnienia ca/ego szeregu innych warunków poprawności metodologicznej niezbędnej w badaniach pedagogicznych. ( hod/.i tu m in. o zapewnienie pozytywnej motywacji badanych do udziału w przeprowadzanych badaniach, nicograniczanie się tylko do jednej metody czy techniki badań, zdawanie sobie sprawy z popełniania różnych błędów możliwych n badaniach pedagogicznych, w tym również z bruku pogłębionego opisu i analizy wyników badań oraz wyciąganiu z ni eh błędnych wniosków końcowych (por. W.P. Zaczyński, 1999, s. 546 557).

5. Zmienne i wskaźniki w badaniach pedagogicznych

Nieodłącznym atrybutem badań, zwłaszcza ilościowych, w pedagogice (i nic tylko) są tzw. zmienne i wskaźniki. Bez ich uwzględnienia niemożliwy byłby wszelki rozsądny pomiar badanych faktów, zjawisk, zdarzeń. One to właśnie czyni;} taki pomiar w pełni możliwym i realnym.

Określenie zmiennych i wskaźników

Zarówno zmienne, jak i wskaźniki są próbą uszczegółowienia problemów badawczych i tym samym hipotez roboczych. Przy czym zmienne stanowią uszczegółowienie badanych zjawisk ze względu na podstawowe ich cechy. Wskaźniki natomiast określają każdą z wyodrębnionych zmiennych. Zadaniem ich jest znalezienie empirycznego sensu dla ustalonych zmiennych, czyli poddanie ich tzw. opcracjonalizacji (por. F. Homowska, 1989). To znaczy, wskaźniki mają umożliwić przełożenie „zmiennych” na wielkości poddające się badaniom empirycznym łącznic z podejściem ilościowym.

Na przykład w eksperymencie A. Kamińskiego (1966) uwzględniono następujące zmienne, dotyczące aktywizacji i uspołeczniania uczniów w s/kolc podstawowej: zabawa dydaktyczna, praca zespołowa w klasie, posługiwanie się „listą umiejętności”, atmosfera w klasie i samorząd uczniowski. Każdej / wymienionych zmiennych podporządkowano określone wskaźniki. W przypadku atmosfery wskaźnikami jej były m.in. przyjazny stosunek nauczyciela do uczniów, dawany im przez niego dobry przykład, wzajemne zaufanie, pogodny nastrój, samodzielność uczniów i szczerość w ich stosunkach z nauczycielem.

Większość zmiennych w badaniach pedagogicznych podobnie jak w badaniach psychologicznych i socjologicznych wyrażana jest w języku teorii, czyli przybiera postać terminów teoretycznych, jak np. w podanym wyżej przy-

kładzie zmienne dotyczące atmosfery w klasie czy samorządu uczniowskiego. Toteż zmiennym takim przyporządkowuje się różne wskaźniki po to, by można było je badać empirycznie. Są one bowiem cechami badanych zjawisk, które w zasadzie łatwo poddają się obserwacji i pomiarowi.

Klasyfikacja zmiennych w badaniach pedagogicznych

Ustalenie zmiennych we wszelkiego rodzaju badaniach ilościowych pozwala nic tylko na bardziej adekwatny opis podstawowego problemu badawczego, lecz również na lepsze zdanie sobie sprawy z dużej jego na ogół złożoności i głębsze jego rozumienie. Znaczną w tym pomoc może stanowić uświadomicnie sobie tzw zmiennych niezależnych i zależnych w badaniach pedagogicznych.

Zmiennymi niezależnymi nazywa się m.in. różne i ściśle określone sposoby działalności dydaktycznej lub wychowawczej albo jednej i drugiej. Są nimi szczególnie te oddziaływania pedagogiczne, dzięki którym oczekuje się określonych zmian w rozwoju umysłowym, społecznym, moralnym lub fizycznym dzieci i młodzieży. Zmiennymi takimi we wspomnianym eksperymencie pedagogicznym A Kamińskiego (1966) na temat skuteczności aktywizowania i uspołeczniania uczniów klas początkowych były: zabawa dydaktyczna, praca zespołowa („system grupowy"), wykrywanie uzdolnień i zamiłowanie uczniów (..lista umiejętności"). dbałość o atmosferę w klasie i działalność samorządu uczniowskiego. Przykładami zmiennych niezależnych w badaniach pedagogicznych może być — oprócz różnego rodzaju metod nauczania czy wychowania — także wiele przeróżnych psychospołecznych czynników, warunkujących efektywność pracy dydaktycznej lub wychowawczej z uczniami, jak i różne uwarunkowania prawidłowego wychowania społecznego, moralnego i religijnego w środowisku rodzinnym lub w różnych placówkach opiekuńczo-wychowawczych, jak domy dziecka i pogotowia opiekuńcze. Zmiennymi niezależnymi mogą być także pedagogiczne i psychospołeczne czynniki dezorganizujące pożądany rozwój dzieci i młodzieży .

Zmienne zależne natomiast są oczekiwanymi skutkami zmiennych niezależnych, czyli nierzadko spodziewanymi przez badacza wynikami zastosowanych w badaniach oddziaływań pedagogicznych lub następstwami różnych psychospołecznych uwarunkowań pożądanego lub niepożądanego rozwoju osób objętych badaniami. Na przykład zmiennymi niezależnymi w badaniach Andrzeja Janowskiego (1974) nad skutecznością kierowania wychowawczego w toku lekcji (będącego tam podstawową zmienną niezależną) były takie zmienne, jak: stosunek uczniów do nauczyciela, ieli identyfikacja z nim, nonkonfonniztn i gotowość do obrony własnego zdania, spoistość grupowa w klasie szkolnej, zgodność w niej grupowej struktury formalnej z nieformalną oraz zgodność panujących tam norm z normami preferowanymi przez nauczyciela.

33