1098872973

Swoistość etyki zawodowej polega również na tym, że w każdym jej systemie obiegowe społecznie postulaty moralne znajdują własną hierarchizację. W każdej etyce zawodowej istotne są sprawy dumy zawodowej, solidności, poczucia odpowiedzialności, solidarności grupowej. Ale oprócz tego dla grupy np. pracowników transportu podstawowe wymagania dotyczą trzeźwości i punktualności: w służbie zdrowia - zachowania tajemnicy lekarskiej oraz życzliwości dla pacjentów.

Specyfika poszczególnych systemów moralności zawodowej wyraża się ponadto w tym, że w jej obrębie występują niekiedy mniej lub bardziej dostrzegalne modyfikacje podzielanych społecznie poglądów moralnych, obowiązują reguły moralności częściowo tylko obowiązujące w innych systemach (lub społeczeństwie).

O swoistym charakterze danej etyki zawodowej decyduje też zalecany przez dane środowisko zawodowe sposób rozstrzygania konfliktów moralnych. Są zresztą zawody, ze swej istoty rodzące konflikty. Wykonywaniu tych zawodów towarzyszą nieuchronnie sytuacje konfliktowe - zderzenie się różnych norm i wartości moralnych. Do takich m.in. należy zawód prawnika, lekarza, dziennikarza i policjanta.

Swoistość etyki zawodowej wyraża się również w jej funkcjach. Jedną z nich jest regulowanie stosunku człowieka do obowiązków zawodowych, inną - regulowanie wzajemnych stosunków ludzi w środowisku pracowniczym.

O realności i doniosłości problematyki zawodowej świadczy też wielość komisji etycznych, mających stać na straży etyki poszczególnych zawodów, wypowiadać się w kwestiach spornych, a także stosować sankcje moralne wobec osób zachowujących się niezgodnie z wymogami moralnymi. Komisje takie istnieją m.in. w polityce, nauce, mediach (np. Rada Etyki Mediów, czy Komisja Etyczna TVP), podobnie jak sądy koleżeńskie, sądy honorowe.

Odrębna kwestia z zakresu etyki zawodowej to kwestia kodeksów. Wielu dyskutantów do nich sprowadza całą kwestię, a mając zastrzeżenia do samej idei kodeksu, neguje i sens etyki zawodowej.

Są wszakże zawody, które bądź się ubiegają o takie spisane, wyrażone w postaci publikacji zestawy deontologiczne, a więc klasyczne kodeksy, które je formułują w swoim środowisku lub, którym się je serwuje z zewnątrz, aby uwierzytelnić moralnie ich role zawodowe, powinności oraz prawa do określonych wobec nich oczekiwań - ze strony społecznej, odbiorców ich usług. Są to zawody powołane do tworzenia lub ochrony oraz realizacji wartości szczególnie istotnych, podstawowych, związanych z zaspokajaniem podstawowych potrzeb zbiorowości i jednostek ludzkich, takich jak życie i zdrowie, prawda i sprawiedliwość, wolność i godność, bezpieczeństwo, integralna osobowość. Nie jest dziełem przypadku, że właśnie na gruncie nauczycieli, uczonych, służby zdrowia, prawników, policjantów, dziennikarzy, ludzi trudniących się biznesem, także polityków itp. powstają wspomniane komisje zajmujące się postawami moralnymi reprezentantów tych grup, lub ogólniej problematyką etyki swoich profesji, np. etyką biznesu lub reklamy.

Wymagania zawarte w tych kodeksach (także niepisanych) bywają przy tym różnie formułowane. Jedne z nich mają postać zakazów, określają to, czego na gruncie danego zawodu nie wolno, nie powinno się czynić. Pełnią one funkcje profilaktyczne - przestrzegają przed pokusami moralnymi, o które szczególnie w danym zawodzie łatwo, np. przed korupcją, wykorzystaniem stanowiska dla celów prywatnych, nieuczciwością. Inne zasady występujące w kodeksach zawodowych mają postać nakazów, dotyczą właśnie chronienia tych wartości wewnątrz grupy, wobec odbiorców jej usług, przedmiotów oddziaływania, a także wobec społeczeństwa jako całości.

O konkretnej treści etyki zawodowej, o jej strukturze, układzie hierarchicznym, brzmieniu jej poszczególnych zasad decyduje wiele czynników. Należą do nich zwłaszcza:

■ ewentualne tradycje danego zawodu, wartości moralne zrośnięte na trwałe z jego funkcjonowaniem, niezależnie od zmian zachodzących w strukturze społecznej czy w warunkach

18