IMG�15 (2)

pokolenia (t/w. efekt kohorty). Polega to na tym, że osoby badan A* między sobą niejako starsi od młodszych, ale jako osoby wcześnie' fik nc od osób później urodzonych. W oparciu o wnioski z badań kiom wieku z poczuciem szczęścia można przyjąć założenie, że „odczu"^ poziom szczęścia jest trwałą dyspozycją osobowości i w znikomym sto^ zależy od gromadzących się w ciągu życia człowieka doświadczeń (...)• ||il dcszlym wieku ludzie czują się zwykle tak samo szczęśliwi, jak w swojej mj dości. mimo wszystkich katastrof życiowych, przez jakie musieli w tym czasj przejść" (Czapiński 1992, s. 37].

Badania dowodzą także, że nic ma jednoznacznej, bezpośredniej zależ, ności między miejscem zamieszkania a postawą wobec życia. Związek mię, dzy miejscem zamieszkania a zadowoleniem z życia jest złożony i powinien być analizowany w kontekście rozwoju ekonomicznego kraju, wykształcenia, wieku oraz dochodów. Ponadto w zakresie miejsca zamieszkania ważniejsze są dodatkowe czynniki wyznaczające jakość warunków życia, na przykład sąsiedztwo, charakter dzielnicy, zagęszczenie powierzchni mieszkalnej [por.: Fischer 1973; Vecnhoven 1984].

Kolejny z czynników, jakim jest płeć, należy do kontrowersyjnych wskaźników szczęścia. Badania nic wykazały, aby kobiety doświadczały więcej sytuacji stresowych w codziennym życiu niż mężczyźni. Jednakże doświadczają one znacznie wyższego, tonicznego stałego stresu w związku z pełnionymi przez siebie rolami społecznymi, a także reagują silnie emocjonalnie. Badacze dość konsekwentnie potwierdzają, że kobiety cechują częstsze zmiany nastroju w kierunku depresji w porównaniu z mężczyznami, a także wyższy poziom afektu negatywnego, ale już różnice między płciami w zakresie zadowolenia z życia, radości i pozytywnych miar dobrostanu są wątpliwe [Haring, Stock, Okun 1984]. Najczęściej próby wyjaśniania różnic płciowych odnoszą się do kulturowo ukształtowanych skłonności kobiet do skupiania na sobie uwagi.

Wyniki wielu badań wskazują, że praca jest istotnym elementem dobrostanu psychicznego. Jej utrata powoduje trwałe negatywne konsekwencje psychologiczne. Badacze podejmujący tę kwestię starali się odpowiedzieć na pytanie, czy bezrobocie stanowi przyczynę zaburzeń psychicznych i fizycznych, czy też jako pierwsi są zwalniani z pracy ci, którzy wykazują skłonności do takich zaburzeń. Badacze nie wykluczają, że wśród bezrobotnych istnieje nadrcprezcntacja osób nieszczęśliwych, neurotycznych, depresyjnych, z niską samooceną, wycofanych, czyli osób, które takie były i dlatego utraciły pracę, lub też takie były zanim zostały bezrobotne. Wnioski z analiz empirycznych wskazują, że pewne stałe dyspozycje psychologiczne, takie jak skłonność do popadania w stany przygnębienia, neurotyzm, obniżona wola życia

zamknięcie w sobie, ogólna niska aktywność oraz brak motywacji do pracy mogą zwiększać prawdopodobieństwo jej utraty, osłabiać skuteczność radzenia sobie z wynikającym z bezrobocia stresem oraz sprzyjać przedłużaniu się okresu pozostawania bez pracy [por.: Jahoda 1982]. Można założyć, że praca, głównie taka, z której człowiek czerpie przyjemność, może przyczyniać się do poczucia szczęścia. Utrata pracy zaś wyjaśnia około 2-3% zróżnicowania w zakresie dobrostanu psychicznego [Fvcrscn, Sabroe 1988],

W ostatnich latach w badaniach nad uwarunkowaniami jakości życia akcentowany jest czynnik relacji międzyludzkich. Dla przykładu, G. Flctchcr, J. Simpson i G. Thomas [2000] poddali badaniu komponenty oceny związków interpersonalnych, takich jak: zobowiązanie, satysfakcja, intymność, namiętność, zaufanie i miłość. Okazało się, że jakość relacji w związku nie jest jednowymiarowym konstruktem, w którym oceny są dokonywane w prosty sposób. W zakresie jakości relacji wykazano, że ludzie dążą do możliwie wysokiej spójności poznawczej. W odniesieniu do związków poczucia szczęścia ze wsparciem społecznym/innymi ludźmi można także założyć, że stanowią oni źródło szczęścia, a w przypadku ich braku źródło nieszczęścia. Wsparcie społeczne może osłabiać negatywne skutki stresu życiowego. Ważne jest jednakże, jaka to forma wsparcia i jaki rodzaj stresu, ponieważ zdarza się i tak, że wsparcie społeczne może utrudniać przystosowanie się do nowej sytuacji. Ważna jest tu jakość i spostrzegana przez jednostkę adekwatność pomocy, a także bliskość osób pomagających. Jednakże empatia stanowiąca warunek skuteczności pomocy może w pewnych warunkach stanowić czynnik osłabiający efektywność wsparcia. Niestety, niejasne jest, w jakim stopniu wsparcie społeczne warunkuje dobrostan psychiczny, a w jakim kondycja psychiczna jednostki warunkuje oferowane przez otoczenie wsparcie i jego relacje z innymi [Argyle 1987]. Wśród innych ludzi szczególne miejsce zajmują małżonkowie i dzieci. Badania wskazują, że osoby te nie podnoszą w sposób jednoznaczny i niezależny poczucia osobistego szczęścia. Dowiedziono jednak, że rozpad małżeństwa, utrata współmałżonka bądź dziecka osłabia w znacznym stopniu zadowolenie z życia, sprzyja chorobom fizycznym, samobójstwom i zaburzeniom psychicznym [por.: Czapiński 1992].

Inny z obiektywnych wyznaczników jakości życia, czyli status społeczno-ekonomiczny¹, jedynie w niewielkim stopniu jest związany z poczuciem

1

W badaniach termin „status społeczno-ekonomiczny” jest definiowany za pomocf trzech wskaźników: wysokość dochodów, prestiż zawodowy oraz wykształcenie [Cza piński 1992],