76 77

76

Krzysztof Kwaśniewski

Na wstępie wypada przytoczyć kilka socjologicznych definicji regionalizmu. I tak regionalizm to „gadanie zjawisk sppłećznycli względern ich rozmieszczenia w regionach i względem środowiska naturalnego, a także kultury regionft. Podstawą takich badań są koncepcje stosunku między regionem a całością, której jest on częścią, i wzajemnej współzależności elementów kulturowych i fizycznych regionu” (Eubank 1932, s. 379). Regionalizm „jako ruch może być zdefiniowany jako prąd kuk turalny i polityczny dążący do ochrony i popierania rdzennej kultury, p romowania autonomicznych instytucji politycznych w poszczególny cli regionach”, albo jako „prąd administracyjny i polityczny zmierzający do utworzenia zdemokratyzowanej i zintegrowanej struktury źaiząd^a-nia~ha pośrednim szczeblu pomiędzy państwem i trądyćyjnymi orga-.namTrzadowei administracji lokalnej”. albo wreszcie „regionalizm od-Inosi się do aktualnego rozwoju administracji publicznej i publicznego ^planowania, kCore występowały i występują na’tym pośrednim szczeblu” (Gould, Kolb 1965, s. 583). „Regionalista traktuje region jako jednostkę, jako mikrokosmos społeczny, jako zespól czynników współdziałających w tworzeniu regionalnego wzoru, i uważa, że elementy te mogą być rozumiane tylko jako część całości j .. Można określić regionalizm jako kulturowy Gesialt w którym równoważą się konstytutywne cżynhiki tworzącej się kulturyf (Odum, Moore 1938, s. 16). Ci 'sami autorzy przytaczają również opinie L. Mumforda, że regionalizm jest koncepcją interdyscyplinarną, bo ruchy regionalne wychodzą zwykle od dążeń do odrodzenia w dziedzinie języka i poezji i przechodząc przez etap oźy wi en i a, _gosp.Q d ar czego i jakiś" stopień autonomii politycznej dochodzą do starań o stworzenie regionalnych ośrodków nauki ^:i kultury (wg Odum, MporgJ.938, s. 276). Natomiast M. ETTumock uważa, że „regionalizm jest zespołem czynników geograficznych, ekonomicznych, administracyjnych i socjologicznych do tego stopnia, że wyhika z tego teoretyczne uznanie i konkretne oddziaływanie uzi||.nia odrębnej tożsamości w obrębie całości i dążenie do autonomicznego planowania kulturowych odrębności i administracyjnych swobód” (wg Odum, Moore 1938, s. 276). Dalej, „regionalizm to pojęcie używane na określenie szerszego zasięgu ludzkich stosunków wymiany, nawiązujących do geograficznych obszarów, które stanowią część większej -całości” (Bernsdorf 1969, s. 882). Regionalizm „to takie podejście Ć16 bad'ań zachowania’ludzkiego, które zwraca szczególną uwagę na region’.geo-

77

f

Elementy teorii regionalizmu

graficzny jako jednostkę analizy, podkreślając zależność miedzy ^człowiekiem ą j^o‘ bezpośrednim środowiskiem fizycznym” (Theodorson 1969, s. 340). „itegiOnalizm to określenie różnie się przejawiających ru-. chów, które dążą do społecznej, kulturalnej i politycznej własnopraw-ności regionów (jednego. wobec innych i wszystkich wobec centralnej władzy politycznej) i starają się urzeczywistnić tę własnoprawność poprzez- tworzenie regionalnych stolic, samorząd kulturalny, historyczną samoświadomość regionu itp.” (Fuchs i in. 1973, s. 554). Polskie opracowanie widzi w regionalizmie ruch związany z pojmowaniem regionu jako odznaczającego się odrębnościami kulturowymi terytónuilTdaW-nej grupy etnograficznej, który „kon centrował ⁷śię bąclz na pietęg&o-: waniu i rozwijaniu dziedzictwa kulturowego w -regionie," bądź nawet wyrażałsprzeciw wobec nieuwzględnienia tej odrębności w życim sp o-łeczńym i podziałach administracyjnych: W tym ostatnim wypadku termin regionalizm był eufemizmem określającym dążenie do autonomii i separatyzm^, związane czasem z rzeczywistą odrębnością kulturową, a niekiedy z ekonomicznym partykularyzmem zamożniejszych dzielnic.” (Staszczak 1987, s. 306).    •    . hi-

Osobno wymienić należy definicje regionalizmu jako terminu liter rackiego i językoznawczego. Jest to więc „zespół kierunków o zróżm-* cowanym programie literackim i ideowym, charakteryzujący się dążeniem do-związania twórczości literackiej z osobliwościami regionów,-ich obyczajami, kulturą, językiem, przedstawianymi kulturze ogólno-ą narodowej” (Głowiński i in. 1976, s. 367), względnie „element fone-^ tyczny, leksykalny lub składniowy występujący tylko w części danego] obszaru językowego (np. w jednej dzielnicy kraju), użyty w wypowie- | dzi realizującej poza tym normy języka literackiego” (Głowiński-i in. < 1976, s. 346), co nazywane jest także (z zabarwieniem pejoratywnym) prowincjonalizmem.

Regionalizm to także dążenie do integracji kulturowej społeczności regionu, a więc obejmować może W zagadnienie treści integrowanych elementów składowychpoziom dokonującej się integracji (wewnątrz podgrup, między podgrupami, podgrup z całością, wewnątrz cafotci oraz całości z jakąś całością nadrzędną, np. społeczności regionalnej z narodem),^/formy stosunków między elementami składowymi, ujętych jako: a.' „konfiguracja”, czyli integracja tematyczna dokonująca się w związku z podobieństwami elementów składowych (R. Bene-

11