7 (192)

sportowych. Ma to, co najmniej, dwie ujemne konsekwencje: po pierwsze, ogranicza zakres ćwiczeń funkcji gorzej rozwiniętych, zmniejszając tym samym szanse wyrównania dysharmonii rozwoju; po drugie, uniemożliwia w dużej mierze włączenie się tych dzieci do zabaw rówieśników i utrudnia proces ich uspołecznienia. Zwłaszcza dla chłopców w wieku szkolnym gry i zabawy ruchowe są ulubionymi rozrywkami, na które poświęcają oni większość wolnego czasu. Badania nasze ujawniły, że uczniowie o opóźnionym rozwoju motorycznym czują się czę-sco przez rówieśników społecznie dyskryminowani. Nie trzeba przekonywać, że taka svl,uacja prowadzi do wytwarzania się negatywnych postaw emocjonalnych, odbijających się niekorzystnie na przystosowaniu się dziecka do środowiska szkolnego.

Oprócz ogólnego opóźnienia rozwoju ruchowego różnego stopnia, u dzieci w wieku szkolnym spotykamy się często z zaburzeniami ruchowymi dotyczącymi niniejszych zakresów. Jednym z zaburzeń tego typu, bardzo istotnym z punktu widzenia możliwości realizowania wymagań szkolnych, jest obniżenie sprawności manualnej. Może ono wysLępować na tle ogólnego opóźnienia rozwoju ruchowego, a może mieć charakter izolowany.

Przejawem obniżenia sprawności manualnej jest zbyt wolne tempo wykonywanych czynności oraz zbyt mała precyzja ruchów dłoni i palców, przy czym jedne dzieci mają proporcjonalnie lepszą precyzję, a gorsze tempo, inne — na odwróL — lepsze tempo, a gorszą precyzję, a są i takie, u których zarówno precyzja, jak i tempo są obniżone w stosunku do wieku. Zla sprawność manualna odbija się w wieloraki sposób na pracy szkolnej dziecka, a przede wszystkim rzutuje niekorzystnie na jego pismo.

Istnieją różne przyczyny brzydkiego pisma u uczniów. W najprostszym przypadku stanowi ono konsekwencję złych warunków zewnętrznych, np. braku wygodnego, dobrze oświetlonego miejsca do pracy. Czasami jest rezultatem wadliwie ukształtowanych nawyków. Niestarannie piszą uczniowie, których cechuje wybitna nadpobudliwość psychoruchowa. Nie mogą też skoncentrować się na technicznej stronie pisania te dzieci, któje z powodu zaburzeń analizy słuchowej cały wysiłek kładą w poprawne różnicowanie liter pod względem dźwiękowym. Najczęściej jednak obniżenie poziomu graficznego pisma jest przejawem obniżonej sprawności manualnej — wśród uczniów brzydko piszących dzieci z różnorakimi zaburzeniami motoryki manualnej stanowiły w naszych badaniach 72 - 97% «.

¹³ Dap.e liczbowe są różne w zależności od wieku i klasy, do której uczeń ucząsz- f cza. W klasach III szkól podstawowych stwierdzono aż 07°/o dzieci tnotorycznie zaburzonych wśród brzydko piszących IG. Sochaczewska Analiza zaburzeń pruiicznych pisma u uczniów trzecich klas szkól podstawowych. Praca magistersko zrealizowana w Zakładzie Psychologii Kliniczno-Wychowawczej Dziecka UW, Warszawa 1966),

W przypadkach bardzo poważnych zaburzeń sprawności manualnej dziecko rozpoczynające nauką w szkole nie potrafi nawet narysować kółka czy laseczki. Przy mniej głębokich zaburzeniach wykonanie subtelnych ruchów dłonią i palcami, niezbędnych przy kreśleniu prostych elementów graficznych, jest możliwe, ale dziecko stawia poszczególne-znaki bardzo wolno, z dużym wysiłkiem. Litery są nierówne, wykraczają bądź nie dochodzą do linii. Nacisk pióra, długopisu czy ołówka w róż; nych miejscach jest inny, często z powodu zbyt silnego pacisku dochodzi nawet do przedarcia kartki zeszytu. Ten etap trudności, które dzieci normalnie rozwinięte motorycznie pokonują po kilku tygodniach czy najdalej po kilku miesiącach pobytu w szkole, u dzieci z obniżoną sprawnością motoryczną przeciąga się na lata.

Specyficznym rodzajem zaburzeń pisma jest brak wiązania liter ze sobą. Automatyzacja procesu pisania polega w dużej mierze na rosnącej umiejętności kreślenia pewnej liczby znaków bez odrywania pióra. U dzieci, u których zaburzona jest tzw. melodia kinetyczna, występują trudności w zespoleniu pojedynczych aktów ruchowych w jedną harmonijną całość. Dziecko może więc nakreślić kreskę czy' kółko, natomiast nie umie ich połączyć ze sobą za jednym pociągnięciem pióra. Pismo tych dzieci przypomina druk.. Może być ono nawet estetyczne i równe, jeśli dziecko nie przejawia innych zaburzeń ruchowych,'ale pisanie jest Utrudnione i przebiega w wolniejszym tempie.

Powolne tempo pisania prowadzi do wielu komplikacji szkolnych. W badaniach naszych natrafiliśmy na przypadki, kiedy uczniowie kl. III czy IV, nie zdążywszy zapisać, co jest zadane do domu, otrzymywali niedostateczną ocenę za nie odrobioną lekcję. Spotykaliśmy' też wypadki, że uczniowie otrzymywali obniżone oceny z dyktand tylko z powodu trudności w nadążaniu za tempem narzuconym całej klasie. Na klasówkach z matematyki nie rozwiązywali części zadań, ponieważ napisanie innych zajmowało im zbyt wiele czasu ild. Widzimy więc, że negatywne konsekwencje zaburzeń sprawności motorycznej nie ograniczają się jedynie do obniżonych ocen, które uczeń otrzymuje za pismo, ani do uwag i nagan za brzydko prowadzone zeszyty.

W klasach wyższych sytuacja wygląda nieco inaczej niż w klasach początkowych. Słabną jedne trudności, pojawiają się jednak nowe. Badania nasze wykazały, że zazwyczaj z wiekiem wzrasta tempo pisania, pogarsza się zaś precyzja ruchów graficznych, co sprawia, że pismo dzieci z zaburzeniami ruchowymi staje się mało czytelne. Dodatkową konsekwencją tego faktu jest np. trudność korzystania z własnych notatek.

Poza pismem obniżenie sprawności manualnej przejawia się także w rysunkach i innych wytworach dzieci, co można zaobserwować na zajęciach plastycznych i technicznych. Uczniowie z zaburzeniami rozwoju ruchowego nie potrafią dobrze rysować; szyć, lepić, wycinać, maj-

141.