86

86 Kazimierz Ożog, Ustna odmiana języka ogólnego

na ich wiek, płeć, pochodzenie socjalne, pochodzenie terytorialne, zawód itd.” (Klemensiewicz, 1961, s. 108).

Język ogólny jest swoistym abstraktem, idealnym wzorcem języka polskiego realizowanym w sposób bardziej lub mniej doskonały w mowie i w piśmie przez wykształconych Polaków. Jest to odmiana języka upowszechniania przez polską szkołę, literaturę piękną, radio, telewizję, prasę, Kościół, instytucje państwowe itp. To właśnie ta odmiana jest przedmiotem systematycznej kodyfikacji, opracowań naukowych i poprawnościowych rozważań językoznawców.

Wydzielenie ustnej odmiany języka ogólnego

Język ogólny urzeczywistnia się dwojako: przez kanał foniczny (dźwięki mowy) i przez kanał graficzny (litery pisma). Stąd też mamy dwie odmiany języka ogólnego: język ogólny ustny (inny termin: mówiony) i język ogólny pisany (literacki). Podstawą wydzielenia tych odmian jest różnica substancji służącej do przenoszenia znaków językowych i pochodna opozycja „ustności” - „literackości” (Ong, 1992). W niniejszym haśle przyjmuję termin odmiana ustna języka ogólnego i rozumiem go szerzej niż używany powszechnie termin odmiana m ó w i o n a. W skład odmiany ustnej wchodzą bowiem gatunki mowy, które nie mieszczą się w kategorii mówienia, np. piosenka, pieśń (Bartmiński, 1989).

Substancja ruchowo-dźwiękowa odmiany ustnej jest rozległa w czasie i percypowana słuchowo; jest ona naturalna dla człowieka, a jej podstawę stanowi fizjologia. Substancja ta pozostaje w wyraźnej opozycji do substancji graficznej pisma percypowanej wzrokowo, rozciągłej w przestrzeni i stanowiącej wytwór kultury.

Językoznawcy, opisując zróżnicowanie mówionego języka ogólnego, wyróżniają w nim różne warianty, np.: odmianę konwersacyjną i monologową (Klemensiewicz, 1961), odmianę potoczną (niewyspecjalizowaną) i odmianę wyspecjalizowaną (Urbańczyk, 1968), język potoczny literacki mówiony w opozycji do języka naukowego mówionego i języka artystycznego mówionego (Furdal, 1973, 1977), ogólnopolski retoryczny styl mówiony i ogólnopolski potoczny styl mówiony (Skubalanka, 1976), odmianę swobodną i odmianę staranną (Pisarek, 1991), język oficjalny, język kulturalny, język potoczny (Wilkoń, 1987), odmianę oficjalną języka mówionego i odmianę nieoficjalną (Dunaj, 1981, 1985).

W niniejszym haśle zakładam, że odmiana ustna języka ogólnego składa się z dwóch wariantów: nieoficjalnego i oficjalnego. Wariant nieoficjalny to język potoczny.