antoszewska

' ^    ^ ófoii

PODMIOTOWY UDZIAŁ RODZICÓW W REHABILITACJI DZIECI

Upodmiotowienie rodziny w procesie rehabilitacji dokonało się w wyniku przemian, jakie zaszły w drugiej połowie XX wieku, na kontinuum:

— od biologicznego do bio-psycho-społecznego ujmowania choroby i niepełnosprawności człowieka,

-od społecznej izolacji i segregacji do społecznej integracji ludzi niepełnosprawnych.

W przeszłości traktowano rehabilitację jako proces leczenia i fizycznego usprawniania, a następnie readaptacji zawodowej o.soby niepełnosprawnej. W latach 60. minionego wieku rehabilitację zaczęto ujmować znacznie szerzej, uwzględniając w niej czynniki i działania o charakterze psychologicznym, społecznym. Zaczęto wyróżniać, tworzyć teoretyczne podstawy i wprowadzać do praktyki cztery rodzaje rehabilitacji, tj. leczniczą, psychologiczną, społeczną i zawodową (Weiss 1966; De-ga 1968; Hulek 1969; Grochmal-Zielińska 1973). Uznano, że psychospołeczne problemy człowieka chorego należy uwzględniać od początku jego rehabilitacji, równorzędnie z procesem leczenia i usprawniania. Człowiek jest bowiem jednością bio-psycho-społeczną i choroba czy uszkodzenie jakiegoś organu jego ciała powoduje nie tylko zmiany w zdrowiu i sprawności fizycznej, ale także w jego życiu psychicznym i w sytuacji społecznej. Choroba i niepełnosprawność mają wpływ na relacje człowieka z otoczeniem społecznym, w którym szczególnie ważne miejsce zajmuje rodzina. Relacje jednostki z członkami rodziny zwykle są bogatsze, a więzi silniejsze niż z członkami innych grup społecznych. Odniesienia do rodziny zarówno w poszukiwaniu czynników etiologicznych choroby, jak i w zabezpieczaniu człowiekowi choremu odpowiedniej rehabilitacji stały się obowiązkowym kanonem. Obowiązują one szczególnie w przypadku chorób i niepełnosprawności dzieci. Tylko całkowite sieroctwo dziecka (naturalne bądź społeczne) pozbawia je udziału rodziców w procesie jego rehabilitacji.

W wyniku upowszechnienia się idei społecznej integracji osób niepełnosprawnych zaczęto odchodzić od długo trwającej rehabilitacji tych osób w zamkniętych ośrodkach i zakładach. Powstało wiele nowych instytucji i form rehabilitacji o charakterze otwartym, które umożliwiają osobom niepełnosprawnym pozostanie w ich naturalnym środowisku. Instytucje lecznictwa zamkniętego przeorganizowały proces leczenia i usprawniania pacjentów, przyjmując ich tylko na czas niezbędny dla dokonania diagnozy, intensywnej terapii i ewentualnych zabiegów. Rozpoczęta w tych instytucjach rehabilitacja jest kontynuowana w ośrodkach otwartych, do których pacjenci dochodzą lub dojeżdżają ze swoich środowisk rodzinnych. Dąży się do tego, by człowiek chory nie był długotrwale izolowany w ośrodku leczniczym. Tylko osoby niepełnosprawne, pozbawione opieki i wsparcia rodziny, żyjące w bardzo trudnych warunkach materialnych lub będące w terminalnym okresie choroby są umieszczane w ośrodkach zamkniętych, jak domy pomocy społecznej, ośrodki opiekuńczo-rehabilitacyjne, hospicja itp. Z inicjatywy środowisk lokalnych, samorzutnie organizujących się grup wsparcia i stowarzyszeń, rodzin osób niepełnosprawnych i samorządów są tworzone różne formy rehabilitacji otwartej. Mają one charakter społecznych instytucji, prowadzących długotrwale lub okresowo zajęcia rehabilitacyjne dla różnych grup osób (ośrodki dziennego pobytu o różnych nazwach, świetlice terapeutyczne dla dzieci, warsztaty terapii zajęciowej, turnusy rehabilitacyjne, półkolonie terapeutyczne itd.).

Włączenie rodziny w proces rehabilitacji dzieci, młodzieży i osób dorosłych, uczestniczących w zajęciach wymienionych instytucji jest uznawane za konieczność. Uczestnicy zajęć bowiem pozostają pod opieką rodziny, podlegają wpływom jej wewnętrznej atmosfery współ-

63