ar21

Etyka nikomuchejska — Księga II

wreszcie do pozostałego rodzaju przyjemności, czyli do tego, co w życiu jest w ogóle miłe — ten, kto jest mity w sposób właściwy, jest człowiekiem uprzejmym, a umiar jest tu uprzejmością; kto przesadza, jeśli czyni to bezinteresownie, jest ugrzeczniony czy nadskakujący, jeśli jednak dla własnej korzyści — jest pochlebcą; ten zaś kto grzeszy tu niedostatkiem i zachowuje się zawsze nieuprzejmie, jest człowiekiem swarliwym i gburem. Istnieje też umiar w uczuciach⁵⁷, i w tym, co z nimi jest w związku. Wstydliwość bowiem nie jest wprawdzie cnotą⁵⁸, chwali się jednak i wstydliwego. Bo i tutaj mówi się o jednym, iż trzyma się środka, o innym, mianowicie o tym, kto wszystkiego się wstydzi, że. jest przesadnie wstydliwy; o trzecim, który w ogóle całkiem jest bezwstydny, że 1108 b grzeszy niedostatkiem; kto zaś trzyma się środka, ten jest wstydliwy. Słuszne oburzanie się jest środkiem między zawiścią a radością z powodu niepowodzenia drugich; tyczą się one przykrości i przyjemności wywołanych tym, co przydarza się bliźnim; kto bowiem słusznie się oburza, doznaje przykrości z powodu powodzenia tych, co na nie nie zasługują; człowiek zawistny przewyższając poprzedniego martwi się wszelakim powodzeniem; {kto się słusznie oburza, doznaje też przykrości z powodu niepowodzenia tych, co na to nie zasługują)⁵⁹. Człowiekowi wreszcie, który raduje się niepowodzeniem drugich, tak daleko do odczuwania tej przykrości, iż nawet cieszy się [tym niepowodzeniem]⁶⁰. Ale do roztrząsania tej sprawy znajdzie się też inna sposobność⁶¹; z kolei zaś, omówiwszy inne cnoty, zajmiemy się sprawiedliwością, a ponieważ wyraz ten nie jest jednoznaczny, więc rozróżniwszy dwa jego znaczenia, rozważymy, o ile w każdym z nich sprawiedliwość jest umiarem⁶²; podobnie też zajmiemy się zaletami intelektualnymi

35 mi.) Et. eud. 1233 b 16 nn. El. wielka 1192 b 18 nn.

⁵⁷ a nie tylko w trwałych dyspozycjach.

“ Por. 1128 b 11, gdzie czytamy o wstydliwości, iż bardziej podobna jest do uczucia aniżeli do trwalej dyspozycji. Mimo to jednak 1116 a 28 wstydliwość nazwana jest cnota. Por. wyżej, przypis 50.

⁵⁹ Zdanie ujęte w nawias {) dodał Sauppe (Dionysius und Arisioteles. 1863 — por. Susemihl-Apelt w aparacie krytycznym), usiłując w ten sposób położyć kres trudnościom tekstu i związanym z nimi dyskusjom; koniekturę tę uważają za trafną Chase, Grant (The Ethis of Aristotle. Illustrated with Essays and Notes by Sir A. Grant. Third cdition, revised and partly rewritten. Vol. I, II, 1874), Stahr i Lasson. odrzucają ją Rolfes i Ross.

“ W gruncie rzeczy nie ma przeciwieństwa między zawiścią (zmartwieniem z powodu powodzenia drugich) a radością 'z powodu niepowodzenia drugich (Ross).

⁶¹ Tą sposobnością mogłaby być głębsza analiza poszczególnych cnót, przeprowadzona w ks. lii i V, gdzie jednak Arystoteles do słusznego oburzenia się i jego przesady w obu kierunkach — nic wraca. Znajdowalibyśmy się więc znowu w obliczu jednej z wielu usterek redakcyjnych. Por. wyżej przypis 50. Natomiast w Rctoiyce (1386 b 17. 1387 b 21 - 1388 a 28, 34) poruszony jest temat zawiści Analizie sprawiedliwości poświęcona jest ks. V, która jednak poruszonego wyżej w tekście zagadnienia szczegółowo nie rozstrząsa. (Por. wyżej, przypis 50). Ci, co radzi by uważać księgi V, VI i VII El. nik., identyczne z księgami IV, V i VI Et. eud.. za należące pierwotnie do tej drugiej, mogliby w niniejszej usterce redakcyjnej upatrywać argument przemawiający za ich tezą. Por. jednuk przypis 106 do ks. VI.

¹⁵ W ks. VI.

W. 1'rr.etthiil posifiugólnych cnót

Trzy tedy su rodzujd dyspozycyj, z których dwie su wadami (pierwsza z powodu nadmiaru, druga z powodu niedostatku), jedna zaś, a mianowicie zachowanie właściwej tniury, jest zalctu; wszystkie te dyspozycje wzajemnie się sobie poniekąd przeciwstawiają, ile że obie skrajności przeciwne są zarówno środkowi, jak i nawzajem między sobu, środek zaś jest przeciwieństwem obu skrajności; jak to, co jest czemuś równe, jest większe od czegoś, co od niego mniejsze, mniejsze zaś od czegoś, co od niego większe, tak trwałe dyspozycje trzymające się środka oznaczają nadmiar w stosunku do niedostatku, niedostatek zaś w stosunku do nadmiaru — zarówno w doznawaniu namiętności, jak i w postępowaniu. Człowiek bowiem mężny wydaje się wobec tchórza zuchwalcem, ale wobec zuchwałego tchórzem; a podobnie człowiek umiarkowany wydaje się rozwiązłym wobec niewrażliwego, niewrażliwym jednak wobec rozwiązłego; szczodry wobec chciwego rozrzutnikiem, lecz wobec rozrzutnika — chciwcem. Dlatego też ludzie stojący na krańcach odsuwają tego, kto stoi w środku, zawsze na kraniec przeciwny i nazywają [np.] człowieka mężnego; tchórz zuchwalcem, zuchwalec natomiast tchórzem, a podobnie i w innych przypadkach. Przy takim tedy wzajemnym przeciwstawieniu wspomnianych trwałych dyspozycji bardziej przeciwstawiają się sobie wzajemnie oba krańce aniżeli każdy z nich środkowi. Większa jest bowiem ich wzajemna od siebie odległość aniżeli każdego z nich od środka, tak jak większa jest odległość tego, co większe, niż pewna wielkość, od czegoś, co od niej mniejsze, i tego, co mniejsze, niż pewna wielkość, od czegoś, co od niej większe, aniżeli ich obu od czegoś, co owej wielkości równe. A dalej; niektóre skrajności są poniekąd podobne do środka, tak np. zuchwalstwo do męstwa, a rozrzutność do szczodrości; skrajności natomiast są wzajemnie między sobą zupełnie niepodobne. Stosunek najbardziej od siebie odległych członków ^w określa się jako wzajemne przeciwieństwo, wobec czego większa odległość oznacza też silniejsze przeciwieństwo.

Środkowi przeciwstawia się w pewnych wypadkach silniej niedostatek, w innych zaś nadmiar, tak np. męstwu przeciwstawia się silniej nie zuchwalstwo, które jest 1109 a nadmiarem, lecz tchórzostwo, stanowiące niedostatek; umiarkowaniu natomiast — nie zupełna niewrażliwość, będąca brakiem, lecz rozwiązłość, która jest nadmiarem. A dzieje się to z dwu przyczyn, z których jedna tkwi w samym przedmiocie: ponieważ jedna z dwóch skrajności jest bliższa i bardziej pokrewna środkowi, przeciwstawiamy mu silniej nie tę właśnie skrajność, lecz jej przeciwieństwo; tak np. ponieważ męstwu zdaje się być bliższe i bardziej pokrewne

11 nn.) El. eud. 1222 a 17, nn. || 15 nn.] El. wielka 1186 b 11 nn. || 23 nn.) El. wielka 1186 b 11 nn, || 35 nn.) El. eud. 1222 a 23 nn. 1234 b 6 nn. El. wielka 1186 b 4 nn. 17 nn.

^fcl najbardziej od siebie odległych członów — nb. lego samego rodzaju, wedle dermieji przeciwieństwa w Kategoriach 6 a 17.

119