ble14

cvch ogólne funkcjonowanie językowe i łączenia w odbiorze receptorów' słuchu i wzroku. Jak wynika z badań, nie wykazano znaczącej prefemecji (powyżej 10%) któregoś z tych kanałów komunikacyjnych, co może być spowodowane brakiem dojrzałości układu i wymagać specyficznego podejścia terapeutycznego. Badana grupa przejawiała zdolność rozumienia komunikatów werbalnych informujących o czynnościach codziennych realizowanych w rodzinie.

Aby szerzej rozpatrzyć omawiany problem, należy odnieść się do sugestii U. Z. Parol (1989), według której mowie towarzyszą ruchy i cały układ gestowo-mimiczny, mające za zadanie podtrzymywać oraz regulować jej czynności. Powołując się na badania W. Hamnera (U. Z. Parol 1989, s. 50) należy uznać, iż proces porozumiewania się obejmuje całokształt świadomych i nieświadomych ruchów wykonywanych ciałem, mających na celu przekazanie informacji również o stanie emocjonalnym. Ta ekspresja częściowo wykorzystywana jest przez dzieci przejawiające alalię,

Kwestionariusz Zachowania Nielingwistycznego Dziecka ma na celu przedstawienie uzewnętrznionych zachowań związanych z ekspresją emocji oraz warunkujących czytelność tych emocji przez, otoczenie. Zachowania w nim przedstawione obejmują gesty, mimikę oraz postawę ciała; mają one dla społeczeństwa znaczenie pozytywne, negatywne bądź neutralne. Wyniki zamieszczone w tabeli zostały podzielone na trzy grupy wiekowe, zgodnie z kształtowaniem umiejętności mowy. Podziału dokonano również ze względu na płeć, by ukazać ewentualne zależności związane z nią wiekiem i specyficznymi zachowaniami nielingwistycznymi.

Badania wykonane Kwestionariuszem Zachowania Nielingwistycznego wykazały, iż z wiekiem zwiększa się u dzieci z autyzmem liczba nawiązywanych kontaktów, które mają znaczenie społeczne. W wielu przypadkach odnotowano informację o odmiennych zachowaniach dotyczących różnych sytuacyjnych znaczeń. Relacje przekazywane przez rodziców potwierdzone zostały również przez badania wykonane za pomocą KOZK. U badanych dzieci wytworzony został indywidualny, możliwy do odczytania tylko przez najbliższe otoczenie, kod gestowo-mimiczno-ruchowy. Do najbardziej czytelnych komunikatów nie-lingwistycznych w zachowaniu się omawianych 40 dzieci zaliczyć można grę oczu (średnia 25,1) oraz pozycję ciała (średnia 24,7).

W grze oczu wyróżniono umiejętność przypatrywania się, koncentrowania uwagi na przedmiocie lub jego elementach skierowaną przede wszystkim na rzeczy nieożywione. U większości dzieci występowały krótkie "ucieczki wzroku", odczytywane jako brak kontaktu z otoczeniem oraz spojrzenia wskazujące na poczucie lęku, zagrożenia. Zaburzony był również interpersonalny kontakt oczny. W przypadku pozycji ciała do najbardziej czytelnych zaliczono zachowania aprobująco-dezaprobujące (29) i przywabiająco-odstraszające (27). Do najrzadziej spotykanych zachowań należy zaliczyć gesty z użyciem ręki (średnia 12,5), w tym gesty związane z bodźcem oraz ruchy ciałem i głową (15,3) przekazujące informacje związane ze sferą wolicjonalną.

I

Zachowania nielingwistyczne dzieci z autyzmem

Tabela 17

Lp.	’ vp zachowania		Liczba nrzsiparikńw wśród badanych							% |
			poniżej 7 r. ż •		powyżej 7 r. ż.		Razem		Razem
			dziew.	chi.	dziew.	ctił.	dzie w.	chi.
1	a	RUCHY CIAU kiwanie sie całym ciałem	3	3 11		7	4	10	14	15,3
	b	głową kiwanie qłowa TAK	i	3	2	'7	3	10	13
		kiwanie qlową NIE	2 . i 4		5	a	7	12	19
	^c	ręką.lub rękoma delikatne zetknięcie kciuka z palcem wskazującym	3	,	1	9	4	16	20	1
		grożenie palcem	0	2	2	7	2	9	11	!
		wyciąganie obydwu rąk	3	4	3	7	5	11	17	12,5 j
		dłonią ku górze	2	6	n Z	^r7	A	13	17
		dłonią ku dołowi	c	0	2	5	2	5	7
		dłonią ku przodowi	1	4	2		3	9	12	i
		wyrzucenie zaciśniętej ku qórze	1	1	1	1	2	2	4	i
	d	nogą tupnięcie	2	4	5	8	7	12	n	18,5
		bu fanie	3	1	5	3	9	9	18
Razem			21	39	32	79	53	118	171	I
rl Z	a	POZYCJE CIAŁA postawa przywaoojąco-odstraszająca	3	7	6	11	9	18	27	I 24,7 |
	b	postawa parałelna	i	5	2	10	3	15	18
!	c J	postawa wyrażająca aprobatę lub dezaprobatę	4	6	8	11	12	17	29
! Razem			8	18	16	32	24	50	74	;
^3	■	WRAZ TWARZY uśmiech	4	8	7	13	11	21	32	I 19,7 j
		pokazanie iezyita		1	0	4	2	5	7
	c	uniesienie brwi	I^-	5	^h4	4	7	9	M6	i
	d	zmarszczenie brwi	3	5	7	9	LJ0_	14	24
Razem			12	19	18	30	30	49	79
4	a	GRA OCZU spojrzenie współczujące	1	4	6	Ą 4	7	15	22
		pełne lęku	4	6	7	11	11	17	28
		groźne	3	4	3	11	6	15	21	25.1
1		raptowne, krótkie	4	7	8	10	12	17	,29
	b	przypatrywanie sie	4	9	1	14	12	23	35
		unikanie spojrzenia	i	8	5	,3	9	14	23
	a	nagłe poszerzenie oczu	3	4	6	5	9	9	16	i
• Razem 11 +2+3+4)			ru^-	40	43	70	86	11	176	i
RAZEM			H4~	116	109	1211	173	327	[500	20.8
Ogółem w grupach wiekowych			180		320		500	500 !

Źródło-. Badania własne

131