ble16

X

/'    6. WNIOSKI

Do tej pory nie udało się potwierdzić doniesień dotyczących pierwotności lub wtómości zaburzeń mowy, języka w całokształcie rozwoju dziecka z autyzmem. Niewątpliwie mowa i język są czynnikami istotnie determinującymi rozwój funkcji społecznych, przystosowawczych, co podejmowali w swoich pracach M. Rutter i P. Howlin (1991) oraz L. Wing (1960).

Analiza zgromadzonego materiału dotyczącego zgodności przebiegu rozwoju mowy potwierdza występowanie u dzieci z autyzmem etapów rozwoju mowy wyszczególnionych przez L. Kaczmarka, jak również inne klasyfikacje ogólnorozwojowe. Wykazują one indywidualny przebieg charakteryzujący się tym, iż etapy te nie są skorelowane z podanymi przez autora przedziałami wiekowymi. Odmienny czas kształtowania się etapów rozwoju mowy związany jest z nasileniem zaburzeń autystycznych, podjętymi działaniami terapeutycznymi (prawidłowość doboru, okres, przez jaki były prowadzone), dostępnością do fachowej i prawidłowej diagnozy. Zaobserwowany został proces wycofywania się (regres) z opanowanych już umiejętności związanych z mową do zaniemówienia włącznie. Badania nad elementami języka wskazują, iż brak lub występowanie zaimka "ja" oraz echolalii w mowie dziecka z autyzmem nie są faktem jednoznacznie diagnostycznym. Badania ekspresji kodu językowego, umiejętności uogólniania oraz samego nastawienia do komunikacji w powiązaniu z wiekiem i przebiegiem rozwoju ogólnego uzupełniają ocenę mowy dziecka z. autyzmem w poszczególnych etapach rozwoju mowy i wskazują, iż mogą one stanowić podstawę opisu diagnostycznego w przypadkach autyzmu-. Wyniki badań wykazały brak u dzieci autystycznych zależności cech związanych z płcią ze specyficznymi zaburzeniami mowy. Podobną tendencję wykazały badania umiejętności nielingwistycznego przekazu. Oceniając w trakcie badań funkcjonowanie układu artykulacyjnego nie zauważono istotnych zmian anatomicznych ani fizjologicznych, które by uniemożliwiały lub utrudniały dziecku z autyzmem komunikowanie. Zauważono natomiast znacznie obniżoną sprawność motoryczną mięśni warg, policzków oraz języka (dyspraksja oralna), która w znacznym stopniu wpływała na wyrazistość i prawidłowość artykułowanych dźwięków. Również brak tej sprawności można było zaobserwować przy analizie opisu zasobu głoskowego dziecka, który ujawnił, iż najtrudniejsze do artykułowania są te głoski, które wymagają synchronizacji przy wybrzmiewaniu.

Przeprowadzone badania określają stopień zaburzeń ogólnego rozwoju funkcji poznawczych i fizycznych u dziecka z autyzmem i zgodnie z normami Testu Denver II jest on przeważnie zahamowany łub/i nierównomierny (nieharmonij-ny). Wiele dzieci przejawiło nietypowe zdolności tzw. "wysepki umiejętności", które ukazują nierówny rozwój poszczególnych funkcji, jak również istotne rozbieżności ich nabywania w poszczególnych grupach wiekowych. W badanej grupie najbardziej zaburzoną funkcję stanowiła mowa, co wiąże się bezpośrednio z poziomem rozwoju innych funkcji, przede wszystkim społecznych (osobi-sto-społeczna, adaptacyjna), mniej fizycznych (lokomocji i kontroli postawy).

Zgodnie z powyższym można stwierdzić, że mowa dzieci z autyzmem przebiega w obrębie etapów rozwoju mowy przejawiając indywidualną dynamikę, kierunek, czas trwania oraz stopień zaburzeń języka, co potwierdzają porównania z innymi klasyfikacjami rozwojowymi. W przypadku autyzmu rozwój mowy determinuje ogólny rozwój dziecka.

Poddano analizie kolejny problem badawczy dotyczący zdolności wyboru komunikacji i jej rozwoju. Wyniki wykazują, iż przebieg rozwoju mowy' nie jest jednorodny i ciągły, co świadczy o indywidualnym przebiegu nabywania umiejętności komunikacji. W badaniach ukazano, iż dzieci z autyzmem mają pozytywne nastawienie do samego procesu porozumiewania się, które zwiększa się wraz z wiekiem i ograniczaniem zachowań autystycznych. Preferencje komunikacyjne dziecka z autyzmem są skierowane przeważnie na kanał werbalny, choć występują indywidualne przypadki braku ukierunkowania lub skierowania na kanał gestowo-mimiczny. Określenie w tych przypadkach optymalnego sposobu komunikacji pozwala na jednoznaczne ukierunkowanie procesu terapii ogólnej, oddziaływań logopedycznych, a tym samym przełamywanie barier izolujących dziecko z autyzmem od świata, uspołecznienie. Badania nastawienia (preferencji) kompetencji komunikacyjnych wykazują, iż dzieci z autyzmem są w stanie i potrafią nawiązywać interakcje społeczne w¹ sposób zwerbalizowany. W przeważającej skali dotyczą one formy zwerbalizowanej, gdzie gest i mimika są jedynie impulsem, wspomaganiem tego procesu.

Wyniki badań potwierdziły związek pomiędzy umiejętnościami komunikacyjnymi dziecka z autyzmem a czynnikami rodzinnymi.

Ocena danych dotyczących prenatalnego i noworodkowego okresu rozwoju nie przyniosła jednoznacznych rozstrzygnięć dotyczących genezy zaburzeń mowy w autyzmie. Jednak analiza zebranego materiału ukazała, iż ryzyko urodzenia dziecka autystycznego nie wzrasta z wiekiem matki (odwrotnie, jak np. w przypadku zespołu Downa). Nie potwierdzono negatywnego stosunku rodziców i najbliższej rodziny do dziecka w okresie prenatalnym i postnatalnym. Rodzice nie zawsze planowali, ale w prawie wszystkich przypadkach akceptowali fakt narodzin dziecka. Nie było też przypadku odrzucenia przez matkę i umieszczenia na stałe w zakładzie opiekuńczym dziecka, które nie spełniło jej oczekiwań. W' większości matki wpływały na rozwój dziecka stosując metody kar i nagród i oczekując respektowania narzucanych przez nie reguł. Rzadziej stosowano nie-dyrektywne podejście oddziałując poprzez zmiany w środowisku, w jakim dziecko wzrastało. Wynikało to z trudności związanych ze stymulowaniem funkcji komunikacyjnych dziecka.

Badania wykazały, iż ograniczony zakres przekazywania informacji przez dziecko był powodem zawężenia organizowanych przez rodziców sytuacji wy-chowasvczych. W wielu przypadkach występowała nadopiekuńcza postawa w