CAM02220

znaczenia zmiennego usytuowania Piotra i Pawła po dwóch stronach Chrystusa na starych rzymskich mozaikach (Petrus Damiani). Jeżeli w obrazie nie ma głównej dominującej postaci, której strony musiałyby być podporządkowane, decydujący staje się kierunek obserwatora, przedłużenie jego prawej i lewej strony w pole obrazu tak, jak się to dzieje w życiu. W obu przypadkach poszczególne części pola są potencjalnymi znakami, ale poddają się odwróceniu, w zależności od porządku wartości w kontekście przedstawionych przedmiotów lub nośnika obrazu.

Boczną asymetrię pola można też zilustrować na przykładzie pewnej osobliwej cechy obrazów i budynków. W przypadku pary dwu form, z których jedna jest wysoka, a druga niska, odwrócenie ich porządku wyraźnie zmienia ich wygląd ogólny (rys. 2). Podobnie, jak w poprzednim przykładzie nierównych prostokątów połączonych pionowo, również i bocz-

b

a.

Rysunek 2 ne ustawienie jest niewymiernie. Określenie i w wyrażeniu „A i B”, gdzie dwa elementy różnią się wyraźnie wielkością, pełni rolę dopełniającą, a nie spójnikową. Stosunek ten jest wyrażony pozycją w polu podobnie, jak para ojciec i syn posiada odcień znaczeniowy nie występujący w wyrażeniu syn i ojciec. Przyjąwszy takie rozróżnienie, musimy postawić pytanie, czy dominacja jednej strony w polu wizualnym jest jej cechą właściwą, czy też przypadkową. W asymetrycznych kompozycjach postaci lub krajobrazów wybór jednej lub drugiej strony jako bardziej dynamicznej lub gęściej zapełnionej części obrazu wpływa na jego ekspresję. Odwrócenie nadaje całości aspekt dziwności, który może oznaczać coś więcej niż zaskoczenie spowodowane odwróceniem znanej lub potocznie przyjętej formy. Trzeba jednak zaznaczyć, że dla niektórych wybitnych artystów naszej epoki, podobnie jak dla dawnych drzeworytników, odwrócenie rysunku, które następuje przy odbijaniu rytowanej płyty, jest

292