CCF20090831009

Przedmowa tłumacza XXI

sie frankfurckim z roku 1799. Czy teraz, kiedy odgradzał się od Schellinga, kiedy zależało mu na ukazaniu «idei spekulatywiiej w j e j.samorozwoju>>, mógł nie włączyć do Scatego^królestwa prawdy ducha» ętyczności, dziedziny, którą właściwie przez cały czas — pod różnymi postaciami — nie przestał się zajmować? To dopiero później, kiedy Hegel uważał drogę Fenomenologii, drogę «wiedzy ncgaty.wnej», co najmniej za zbędną, uznał za wskazane tłumaczyć się, dlaczego nie poprzestał na formalnej stronie świadomości, lecz uzupełnił ją także jej konkretnymi postaciami, takimi jak moralność,, etyczność, sztuka i rę-ligią ¹. Ale okres ^ow$tawa,tyi&.,Fenomenologii to nie okres encyklopedycznego «kodyiikowania» już wytworzonej filozofii, lecz okres odgradzania się ód Schellinga, okres ukazywania .^świadomości. .(ducha), w pełnym systemie dpswiajdcz.enia ², we wszystkich jej postaciach. W toku pisania mogło się dokonać i —jak się wydaje — dokonało się pewne przesunięcie punktu ciężkości ze sfery doświadczeń do sfery ducha obiektywnego, ale zasadnicza koncepcja dzieła jako systemu wiedzy negatywnej, obarczonej nieprawdą, dążącej do wiedzy absolutnej — pozostała niezmieniona. Zmiany tej koncepcji dokonał Hegel dopiero ■V?":Encyklopedii,, gdzie Fenomenologia ducha zredukowana została do pierwszych trzech postaci świadomości, gdzie nic .oznacza ona już wiedzy negatywnej i negowanej i gdzie duch .. absolutny (w Fenomenologii jeszcze «ducR w 'postaci ducha», a nie w postaci wyobrażenia jak w religii, gdzie prawda jest treścią, która «nie jest jeszcze równa swej pewnośd») zostaje, rozszerzony o sztukę i religię objawioną. Jest to różnica wyraźna, chociaż pamiętać należy —■ jak to podkreślał Marks i co szczególnie Hegłowi zarzucał — że w heglowskim pojęciu «znie-sicnia» zawarte jest nie tylko zaprzeczenie, ale i zachowanie tego, co zostaje zaprzeczone, i dlatego w konsekwencji^ ^zaprzeczenie zaprzeczenia nie jest u Hegla potwierdzeniem prawdziwej istoty przez zaprzeczenie właśnie istoty pozornej, lecz potwierdzeniem istoty pozornej ...»³. W Fenomenologii jednak uwypuklona zostaje przede wszystkim negatywna strona wszystkich postaci świadomości, «doświadczenie» świadomości, dialcktyka zaprzeczania przedmiotu, i o tyle właśnie, pomimo podwójnej postaci «zniesienia» (zaprzeczenia i zachowania), ukryte są w Fenomenologii właśnie zdaniem Marksa «wszystkic elementy krytyki, często przygotowane i opracowane w sposób, który znacznie góruje nad punktem widzenia He-gla» ⁴.

*

Jeśli Haering uważał Fenomenologii za dzieło przypadkowe i zlepek różnych części, to 80 lat przed nim Haym uznał ją za zlepek dwóch zasad: > trąnscendent:aJno-psy-chologicznejii;historycznej. Z jednej strony przedstawia” ona' doświadczenie świadomości, coś jakby «mąrszrutę, którą świadomość przebyć musi, aby wznieść się z najniższego do najwyższegp szczebla; każe ona świadomości przejść pełny kurs nauki od abecadła świadomości zmysłowej do mądrości wiedzy absolutnej -i' dzieli JŚJdrOffŁ iw stacje,.klasy. ypensą>> ⁵. Ale nad tym wszystkim wznosi się druga, zupełnie inna budowla. W transcendentalno-psychologiczną dedukcję wplątana zostaje «hjstoryczna konstrukcja^. Ale co to za historia! Dobór faktów historycznych jest dowolny — nie historia, lec/, disjeeta jnembrą historii, historia nie znająca prawą chronologii’; to,' co historycznie nie wiąże się ze sobą — zostaje powiązane, a to, co w dziejach łączy się ze sobą — zostaje rozdzielone. «W długim szeregu zjawiają się przed tronem absolutu postacie historyczne w przebraniu psychologicznych duchów i psychologiczne moce pod maską historycznych postaci», «Aby powiedzieć wszystko —■ konkluduje Haym — : Fenomenologia jest psychologią pogmatwaną i ^zdezorganizowaną przez historię i historią zdezorganizowaną przez psychologię» ⁶.

1

Ezyklopadie § £>5.

2

Str. 110.

3

K. Marks: Rękopisy ekmomkzno-jilozojiczne, Warszawa 1958, str. 153.

4

1. c. str. 142,

5

Haym.: op. cit. str. 236.

6

Ibid. str. 243.