CCF20090831004

X Przedmowa tłumacza

i pozornych, formalnych i merytorycznych mogło dzieło to nasunąć.

(Fenomenologia była aktem zerwania z Schellingiem. Przedmowę do Fenomenologii należałoby właściwie, zgodnie z propozycją Hayma, nazwać traktatem «0 różnicy między systemami filozoficznymi Schellinga i Hegla» ¹. Ale zarówno zwolennicy (np. Lucdcs), jak i zagorzali przeciwnicy (Haym) zgodni są w poglądzie, że Hcgel wstępując w szeregi sprzymierzeńców Schellinga miał już wypracowany własny system filozoficzny, który w okresie jego współpracy z Schellingiem tylko rozwinął się i dojrzał. Haym np. mówi, że «poglądy Hegla z roku 1806 i 1801 są tak podobne do siebie, jak rysy mężczyzny do rysów młodzieńca» ². Lukacs zaś twierdzi stanowczo, że «pierwsze heglowskie sformułowanie obiektywnego idealizmu nie było rezultatem wpływów Schellinga, lecz wyrosło organicznie na gruncie społeczno-historycznego sposobu stawiania zagadnień przez Hegla, ze sprzeczności, które stąd wynikłym ³. Mimo więc zewnętrznych pozorów stosunku ucznia do nauczyciela («nowym ctapem» w historii filozofii był Schelling; różnicą między starą filozofią a nową była «różnica między systemem filozoficznym Fichtęgo i Schellinga» ⁴) była to współpraca, w której wkład Hegla był jednocześnie formułowaniem stanowiska mistrza. Nawet niechętny Heglowi Haym mówi, że Hegel tłumacząc różnicę między stanowiskiem Fichtęgo i Schellinga uczynił to tak dobrze, «że sam autor (Schelling) dopiero na podstawie tego wyjaśnienia zdał sobie dokładnie sprawy z własnej pozycji i dalekosiężności własnych pogłądów»; była to —• mówi on złośliwie dalej — niejako «spółka handlowa (Compagniegesellschąft), do której wstąpili ci dwaj ludzie i z której każdy z nich mógł się spodziewać dużych korzyści dla siebie»; jeden «dał swą firmę, a drugi, nowo wstępujący, wniósł do spółki niemały kapitał myślowy i niezwykle ożywioną działalność» ⁵. Poważniej, choć bardzo radykalnie, ujmuje tę sprawę Lukacs, który mówi, że okres współpracy w Jenie był właściwie tylko «punktem, w którym skrzyżowały się drogi dwóch wybitnych myślicicłi» ⁶.

Trudno wchodzić tu w szczegóły owej różnicy między filozofią Fichtęgo i Schellinga, którą Hegel uznał za swoją, a której wyjaśnienie przez Hegla Schelling akceptował jako swoje własne stanowisko. W sumie rzecz sprowadza się do różnicy między idealizmem subiektywnym a obiektywnym. Podstawowym zagadnieniem ówczesnego niemieckiego idealizmu filozoficznego była, jak wiadomo, wolność (i odpowiedzialność) człowieka. Ale u podstaw tej wolności leżała jeszcze ciągle, wbrewT>ozorom, wolność woli i cały krąg zagadnień, a raczej rozwiązań z tym związanych. Podobnie jak wolność woli, dała się wolność człowieka utrzymać tylko przez uniezależnienie człowieka od przyrody w sensie uniezależnienia go od «me-chanizmu natury», a drogą do tego było postawienie jaźni ponad przyrodą, uzależnienie przyrody od jaźni. Uczynił to już był Kant, ale w ten sposób, że pewną niezależność przyrody (rzeczywistej, a nic tej przez niego skonstruowanej) jednak utrzymał w postaci «Ding an sich». Dla odradzającej się po Kancie metafizyki niemieckiej ta resztka niezależności przyrody stała się kamieniem obrazy. Filozofia Fiithjbgo - filozofia wolności — jest właśnie próbą jej usunięcia. W dużym skrócie przedstawia się to w ten sposób, żc Ja ustanawia (setzt) nić-Ja, świat jest czymś, co zostało przez Ja, przez jego wolność ustanowione.

Przedmiotem, krytyki Schellinga, a zarazem Hegla, nie jest oczywiście usunięcie resztek niezależności przyrody. Przeciwnie, zarzut brzmi, że identyczność przyrody z j aźnią nie została doprowadzona do końca. Hegel wy-jaśnia to w ten sposób: identyfikacja podmiotu i przedmiotu zostaje u Fichtęgo dokonana tylko od strony podmiotu; podmiot ustanawia przedmiot, Ja zakłada nie-Ja. Ale w samym akcie ustanawiania przedmiotu przez podmiot

♦ R. Haym, Hegel md setne geit, Berlin 1857, str. 2x5.

Ibid. str. 221.

Georg Lukacs, Der jungę Hegel, Berlin 1954, str. 261.

Mowa o rozprawie Hegla z r. 1801: Differenz des Fiekteschen tmd Schellingschen Systems der Philosophie.

Haym, op. eit. str. 153.

Lukics, op. cit. str. 304.