CCF20090831010

XXII Przedmowa tłumacza

Zdanie to jest powszechnie cytowane jako dowód zupełnego niezrozumienia Hegla przez Hayma, ale sądzę, ze w ełj swej nieprawdzie ukazujetram' ono'’ istotę zagadnienia: „rozwój świadomości/ przedstawiony zostaje przez Hegla w Hwóch aspektach — psychologiczno-indy-widualnym i historycznym. Gzy są to aspekty tak heterogeniczne,    nic poza chaotyczną mieszaniną

f

z tego powstać nie może — to już zupełnie inne zagadnienie. Znalezienie związku między dwiema sferami heterogenicznymi j.ęst na ogół postępem w nauce, a w każdym fazie otwiera nowe perspektywy, nawet jeśli się okazuje, żc poszczególne elementy tego powiązania zostały źle dobrane. JeśHby ująć koncepcję Hegla w pojęciach przyrodoznawstwa, to należałoby powiedzieć, że Hegel sformu-łował coś w rodzaju «biogenetycznego_prawa» świadomości: rozwój' 'indywidualny świadomości jest w wychowaniu i samowychowaniu się człowieka jak gdyby skróconym powtórzeniem rozwoju historycznego, na który składają się osiągnięcia indywidualnej świadomości w historycznym rozwoju kultury ludzkiej. W ten sposób ujął Fenomenologię również Engels: «można by ją nazwać pewnego rodzaju współrzędnością, (eine Parallele) między embriologią ducha a jego paleomologią,..„rozwojem 'indywidualnej IwTadomdśa poprzez 'jejTrozmaite szczeble, pojętym j ako skrócona reprodukcja tych szczebli, które świadomość człowieka przeszła w swej historii» ^{1 2}, Ale jest to oczywiście tylko analogia; istotny sens tego zagadnienia (jak to zresztą Engels następnie sam wyjaśnia) jest głębszy. Dobitnie ujął to Lukacs: «Jeśli Arystoteles sformułował ową wielką prawdę, , żę, człowiek„„jeat _ zwierzęciem społecznym, to Hegel skprLkrelyfzowął w Fenomenologii .tę.. prawdę w tym kierunku, że jest on także zwierzęciem ■hiśloVyi./.nym» ¹% W obrazowej i mistycznej postaci vvy-raźifMę prawdę również uczeń Hegla fRosęnkranz :) «W dziele tym [w Fenomenologii] duch ludzkoścPz a -trzymał się przez chwilę, aby zdań sobie "sprawę z tego,

czym stał się dotychczas dla swojego pojęcia. Dokonał przeglądu całej swej przeszłości i stworzył sobie w osobie Hegla swego filozoficznego Dantego, który wyprowadził świadomość z piekła naturalności poprzez czyściec ludzkiego czynu etycznego do raju religijnego pojednania i naukowej wolności. Hegel przezwyciężył w tym nudę historii. Jej postęp, w nieskończoność pomimo sprzeczności, bólu, łez i męczeństwa ma odtąd już tylko znaczenie pogodnego kształtowania i posuwania się naprzód, gdyż ludzkość uświadomiła sobie zasadę, historii i tym sarnym doszła do pojęcia procesu, w którym się znajduje» ^{3 4}, Zasada historii — a nie chronologiczna kolejność faktycznych wydarzeń historycznych, która jest przedmiotem historii jako nauki szczegółowej.

W o wiele szerszym aspekcie ujmuje to zagadnienie Marks. Człowiek jest istotą podwójną.. Bezpośrednio jest on istotą” naturalną (Naturwesen), taką jak zwierzęta i rośliny. Ale prócz tego jest on także istotą zapośrcdniczoną przez historię, jest «ludzką istotą naturalną³ — istotą za-pośredniczoną przez historię własnego rodzaju, istotą o znaczeniu rodzaju (Gattungwesen). Rodzaj to «realne życie ogólne³, to «stająca się ogólność^{3 2} i dlatego człowiek, o ile jest «ludzką istotą naturalną³, musi działać i potwierdzać siebie jako ogólność, jako rodzaj. Jako bezpośrednia istota naturalna posiada człowiek swoją zwykłą historię naturalną, swój «akt powstawania² (sein Entstehungsakt), natomiast jako ludzka istota, jako «ludzka istota naturalna³ ma On swoją świadomą historię i dlatego «historia jest prawdziwą historią naturalną człowieka^{2 5}. Czynnym życiem człowieka jako rodzaju, jego potwierdzeniem się jako istoty rodzajowej jest przetwarzanie świata przedmiotowego; dzięki temu przetwarzaniu «przyroda staje się jego dziełem, jego rzeczywistością^{3 6}. Ale dzięki pracy człowiek tworzy nie tylko przyrodę jako swoją przyrodę; tworzy także siebie jako człowieka. Dlatego też —

1

F. Engels, L. Feuerbach i zmierzch klasycznej filozofii niemieckiej (Mars —    -■ ■

Engels, Ausgewahlte Schriften, Moskwa 1950, t. II, str. 339).    1;

2

Lucacs, op. cit. str. 536,    .■'t.

3

Rosenfcranz, op. cit. str. 206—307.

4

Hegel, Wtssenschaft der Logik, t. II, str. 426, 429.

5

K. Marks, Rękopisy, str. 150.

6

Ibid. str. 68.